ÂYET-İ KERÎME
Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.
Bakara, 120.
HADÎS-İ ŞERİF
Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.
Müslim, Rikak, 99.
SÖZÜN ÖZÜ
Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.
İsmet Özel
Kategori : / CEMİL MERİÇ'TEN SEÇMELER
Okunma Sayısı: 7891
Yazar: Harun ŞAHİN
CEMİL MERİÇ'TEN SEÇMELER (Doğu Despotizmi)

                                          DOĞU DESPOTİZMİ1

Montesquieu2, Doğu despotizminden3 söz eder. Düşünmez ki despotizmin âlâsı, perestişkârı4 olduğu İngiltere’de ve tebası bulunduğu Fransa’dadır. Ne beyzadelerin dillere destan zulümlerini,  ne isim hanesi açık tevkif5 emirnamelerini hatırlar. Bu şaşkın toprak ağasının hakkımızdaki türrehatı6 sadece gülünçtür:Türkler dünyanın en çirkin insanları idi. Karıları da kendileri gibi kaknemdi7. Rum dilberlerini görünce akılları başlarından gitti. Başladılar kız kaçırmaya. Zaten ezelden beri yahuttular” v.s. “Türkler eşek olacak öbür dünyada. Yahudileri sırtlarında cehenneme taşıyacaklar. Bütün kavimlerin en cahili…Türkiye’de tebanın servetine, hayatına, haysiyetine kimse aldırış etmez. Anlaşmazlıklar çabucak karara bağlanır. Şöyle ki: Paşa davacıları dinler, sonra falakaya yatırır herifleri, bir ala döver ve böylece davayı neticelendirir.”

          Bizi bu kadar tanır Montesquieu. Batı yazarlarında ciddiyet ve dürüstlük aramayacak kadar batı irfanının aşinası olanlar için bu hükümlerin tek orijinal tarafı terbiyesizliktir.

          “Kanunların Ruhu”8 müellifi9, ülkesinin I.François’dan10 beri çok sıkı münasebet halinde bulunduğu Osmanlı İmparatorluğunu bu kadar tanırsa, Hint’i, Çin’i, İran’ı ne kadar tanır? Ne gariptir ki bu hayalperest ve hayasız yazarın doğuya izafe ettiği11 despotizm birçok batılı yazar tarafından münakaşasız12 benimsenir. Wittfogel13 Sovyetlere çatmak için doğu despotizmin bayrağını omuzlar; bizim köksüz ve ufuksuz aydınlarımız da tarihimizi karalamak için Montesquieu’nun coğrafi kaderciliğine14 sığınırlar.

 

 


1 Bu Ülke. İletişim Yayınları 1996. s.192.

2 Montesquieu:  Charles-Louis de Secondat Montesquieu. 1689-1755 yılları arasında yaşamış Fransız filozofu ve politik düşünürü. Bir siyaset sosyolojisi geliştiren Montesquieu’nun En ünlü eserleri: Kanunların Ruhu ve Acem Mektupları’dır. Cemil Meriç’in ifadeleriyle: “Fazla şişirilmş bir şöhret. Hammer, İbn Haldun’a İslam’ın Montesquieu’sü diyor? … İltifat değil, iftira.”

3 Despotizm: Yönetimin kendi keyfine göre ve zorbaca hareket eden bir kişinin yetkisinde olduğu yönetim şekli.

4 Perestişkâr: Delicesine seven, tapınan.

5 Tevkif: Durdurma. Hukuk terimi olarak, bir suç dolayısıyla birini tutuklama.

6 Türrehat: Saçma sapan söz.

7 Kaknem: Çirkin, huysuz, kuru, sıska.

8 Kanunların Ruhu: Fransız yazar Montesuieu’nün 1748 yılında Cenevre’de yayınladığı eserinin adı.

9 Müellif: Kitap yazan veya kitap hazırlayan, bir eseri ortaya koyan ve eserin sahibi olan kimse, yazar.

10 I.François: (1494-1547). 1415-1547 yılları arasında hüküm süren Fransız kralı. Hümanistlere kapısını açtı, bilim ve sanata önem verdi; ama bütün bunlar unutuldu. Onu daha bilindik yönleriyle hatırlatalım:  ”Alman İmparatoru Şarlken’le, 24 Şubat 1525’de yaptığı Pavye Savaşı'nda yenilerek esir düşünce annesi ile birlikte, annesinin ağzından, Büyük Osmanlı Sultanı Kanuni Sultan Süleyman’a bir mektup yazarak şöyle imdat diledi: ‘Şimdiye kadar oğlumun kurtuluşunu Şarlken’in insafına bırakmıştım. Fakat Şarlken oğluma hakaretler etmektedir. Dünyaya geçen hükmünüz, cihanın bildiği azamet ve şanınızla oğlumun kurtulmasını temin etmenizi zat-ı şahanenizden niyaz ediyorum.”

          Bir de dans meselesi var. Kanuni'nin François'e yazdığı bir mektup yüz yıl  dansı yasaklatmıştı: "Ben ki, kırk sekiz krallığın hâkanı Kanuni Sultan Süleyman Han'ım. Sefirimden aldığım rapora göre, memleketinizde dans adı altında kadın erkek birbirine sarılmak suretiyle insanlar arasında oyun oynanmakta olduğunu işitmiş bulunmaktayım. Hemhudut olmaklığımız dolayısıyle, iş bu rezaletin memleketime de sirayeti ihtimali müvacehesinde Name-i Hümayunum elinize ulaştığından itibaren derhal son verilmediği takdirde, bizzat Ordu-yu Hümayunumla gelip men'e muktedirim!..”

11 İzâfe etmek: Yakıştırmak, mal etmek

12 Münakaşa: Tartışma

13 Karl August Wittfogel: (1896-1988). Alman kökenli ABD’li tarihçi, iktisatçı ve sosyolog. Anti-komünist tavrının tesiri ile ortaya attığı hidrolik toplum(su toplumu) tezi ile maruftur. Doğu despotizmi konusundaki çalışmalarında, Marx’ın “Asya tipi üretim tarzı” hipotezinden etkilenmiştir. Siyasi tazyik ile de olsa 20. asrın en önemli kuramcılardan biri olarak kabul edilmektedir. Görüşleri özetle: “Doğuda devlet ekonomi­ye doğrudan müdahale etmekte ve üretim araçlarını elinde tutmaktadır. Sulamanın mümkün olduğu ve büyük verim artışlarına olanak verdiği yörelerde, pahalı sulama projelerinin gerçekleştirilmesi aşiret kurumlarının üzerinde güçlü bir devletin kurulmasına imkân verir. Mezopotamya ve özellikle Mısır gibi ilk medeniyetler sulamaya olanak tanıyan nehirler çevresinde ve bir merkezî devleti de beraberlerinde getirerek kurulmuşlardır.”

 14 Coğrafi Kadercilik: Genel olarak, insan mizacının, içinde yaşadığı coğrafyanın özelliklerine paralel şekillendiğini savunan kadercilik anlayışı olarak tarif edebiliriz. Ama burada anlatılmak istenen Montesquieu’nun coğrafi kaderciliğidir. Onu da şu şekilde özetleyebiliriz: “Montesquieu, üç tür yönetim tarzını birbirinden ayırmış ve coğrafyaya uygun düşen yönetim şekillerinden söz etmiştir. Buna göre, despotizm büyük devletlere, sıcak iklimlere uygun düşer ve korkuya dayanır. Ne soğuk, ne de sıcak olan bir iklimin hüküm sürdüğü, orta büyüklükteki devletlere uygun düşen yönetim biçimi, monarşidir ve şan ve şerefe dayanır. Soğuk iklimlere ve küçük devletlere uygun düşen rejim, demokrasidir. Demokrasinin yönetim ilkesi erdemdir.

 

Yazar: Harun ŞAHİN
09-06-11
E mail: sahharun@hotmail.com
 
 
Yorumlar: 0
Bu yazı için henüz yorum yapılmamıştır.
CEMİL MERİÇ'TEN SEÇMELER (Doğu Despotizmi)
Online Kişi: 16
Bu Gün: 380 || Bu Ay: 8.984 || Toplam Ziyaretçi: 2.200.432 || Toplam Tıklanma: 51.933.457