ÂYET-İ KERÎME
Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.
Bakara, 120.
HADÎS-İ ŞERİF
Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.
Müslim, Rikak, 99.
SÖZÜN ÖZÜ
Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.
İsmet Özel
Kategori : / DİL KALESİ
Okunma Sayısı: 2102
Yazar: Namık Açıkgöz
ŞİİRLER KELİMELERİN KONSERVE KUTULARIDIR

ŞİİRLER KELİMELERİN KONSERVE KUTULARIDIR“Ho­cam am­ma da yap­tın ha­aa!... Şii­rin ol­du­ğu yer­de, kon­ser­ve ku­tu­su­nun ne işi var?” di­ye­cek­si­niz. Ben de esas ko­nu­ya gir­me­den, “Du­da­ğın ki­ra­za, ya­na­ğın el­ma­ya, bu­ru­nun fın­dı­ğa, gö­zün zey­ti­ne ve­ya üzü­me ben­ze­til­di­ği bir şi­ir dün­ya­sın­da ‘kon­ser­ve ku­tu­su­’ de­mi­şim, çok mu?” di­ye­ce­ğim. Siz bu ben­zet­me­le­rin hik­me­ti­ni dü­şü­nür­ken ben de esas ko­nu­ya ge­çe­ce­ğim

Şi­ir­ler, yüz­yıl­lar­dır dil­den di­le tek­rar­la­na­rak söy­le­ne­ge­lir­ken, ba­zı ke­li­me­le­ri de dil­den düş­mek­ten ko­ru­ya­rak gü­nü­mü­ze ka­dar ge­tir­miş­ler­dir.

Gö­yün­mek/Kö­yün­mek

Me­se­la Yu­nus Em­re­’nin

Bu dün­ya­da bir nes­ne­ye
Ya­nar içim köy­nür özüm
Yi­ğit iken ölen­le­re
Gök eki­ni biç­miş gi­bi

dört­lü­ğün­de­ki “köy­nü­r” ke­li­me­si, bu şi­ir sa­ye­sin­de ta­a 13. yüz­yıl­dan be­ri di­li­miz­de di­ri ola­rak dur­mak­ta­dır.

“Köy­nü­r” ke­li­me­si, “ya­na­r” de­mek­tir. Ta­bi­i bu ca­yır ca­yır yan­ma de­ğil; yü­zey­sel bir yan­ma­dır ve bu şi­ir­de de me­câ­zî an­la­ma dö­nü­şe­bi­le­cek bir yan­ma ola­rak ge­çer. Yok­sa ay­nı mıs­ra­da­ki “ya­na­r” ile ni­ye bir ara­da bu­lun­sun ki?

“Köy­nü­r” ke­li­me­si­nin kö­kü Kök­türk­çe­’ye ve hat­ta on­dan ön­ce­ki me­tin­le­re ka­dar gi­den es­ki bir “kö­” kö­kün­den gel­mek­te­dir. Bu “yan­mak, ısıt­mak, ay­dın­lat­ma­k” de­mek­tir ve “köz, kö­mür, gü­neş, göl­ge, köş­k” ke­li­me­le­ri hep bu kök­ten gel­mek­te­dir (“Gök, gü­ver­cin, gü­ver­mek, ke­li­me­le­ri de ay­nı kök­ten ge­lir de, şim­di sü­tu­nu eti­mo­lo­ji ders­li­ği­ne çe­vir­me­ye­lim.)  

“Kö­yün­mek/köy­nü­mek, gö­yün­mek/göy­nü­me­k” ke­li­me­le­ri az da ol­sa di­li­miz­de ya­şı­yor. Me­se­lâ Bo­lu­’nun Göy­nük il­çe­si­nin adı bu ke­li­me­den gel­mek­te­dir ve “Ya­nı­k” de­mek­tir.

Bir Ur­fa tür­kü­sün­de şöy­le zik­re­di­lir:

Bir kor ol­du gö­yü­nü­yor özüm­de
Nâ­me nâ­me ini­li­yor sa­zım­da
Dün­ya­yı ver­se­ler yok­tur gö­züm­de
Di­li bül­bül ka­şı ke­ma­nı ge­tir

Ço­cuk­lu­ğum­dan ha­tır­la­rım, so­ba­nın ya­nı­na faz­la yak­laş­tı­ğım­da, el­bi­se­le­rim faz­la ısı­nır­dı. Rah­met­li ana­cı­ğım, “Faz­la yak­laş­ma, zı­bı­nın göy­nü­r” der­di. “ha­fif yan­ma­k” de­mek­ti bu. Ütü, el­bi­se­nin üze­rin­de unu­tul­du­ğun­da olu­şan ha­fif ya­nı­ğa da “gö­yün­me­k” der­di rah­met­li ana­cı­ğım.

De­ğir­mi

Bu­gün “de­ğir­mi­” ke­li­me­si­nin an­la­mı­nı bi­len çok az ki­şi var­dır. “De­ğir­me­n” ile ay­nı kök­ten olan bu ke­li­me­nin an­la­mı “da­ire şek­lin­de, çem­ber, yu­var­la­k” de­mek­tir.

Ge­nel dil­de ar­tık faz­la kul­la­nıl­ma­yan de­ğir­mi ke­li­me­si, ge­ne bir Ur­fa Tür­kü­sün­de şöy­le geç­mek­te­dir:

Ha­yat­la­rı de­ğir­mi
Şu ge­len yar de­ğil mi?
Sa­kıp­lar­dan üç gü­zel
Bi­ri Eş­ref de­ğil mi?

Tür­kü met­nin­de, Sa­kıp­la­rın ev­le­ri­nin ha­yat­la­rı­nın (av­lu ve­ya ey­van) yu­var­lak ol­du­ğu­nu söy­lü­yor.

Mâ­hî

“Mâ­hî­” ke­li­me­si, di­li­mi­ze Fars­ça’dan geç­miş­tir ve “ba­lı­k” de­mek­tir. Ar­tık bu ke­li­me de gün­lük di­li­miz­de ne­re­dey­se bir yer ha­riç hiç kul­la­nıl­mı­yor. Kul­la­nıl­dı­ğı ve ya­şa­tıl­dı­ğı tek yer,  Ha­yâ­lî Be­y’­in

Ol mâ­hi­ler ki der­yâ iç­re­dir der­yâ­yı bil­mez­ler

(O ba­lık­lar ki der­ya için­de­dir­ler ama der­ya­nın ne ol­du­ğu­nu bil­mez­ler) mıs­ra­ın­da ya­şa­mak­ta­dır. Bu ve­ci­zem­si mıs­ra da ol­ma­say­dı, “mâ­hî­” ke­li­me­si di­li­miz­den ta­ma­men si­lin­miş ola­cak­tı.

De­mek ki ney­miş?

Ba­zı ke­li­me­ler za­ma­na da­ya­na­maz­mış ama bir şi­ir gi­bi (ata­sö­zü, de­yim de ola­bi­lir) güç­lü bir ya­pı için­de yer alır­lar­sa, o mıs­ra­lar ya­şa­dık­ça, o ke­li­me­ler de ya­şa­ya­bi­lir­ler­miş.

Yazının kaynağına ulaşmak için tıklayınız.

Yazar: Namık Açıkgöz
07-03-15
E mail: gazetevahdet.com
 
 
Yorumlar: 0
Bu yazı için henüz yorum yapılmamıştır.
ŞİİRLER KELİMELERİN KONSERVE KUTULARIDIR
Online Kişi: 11
Bu Gün: 55 || Bu Ay: 7.872 || Toplam Ziyaretçi: 2.218.714 || Toplam Tıklanma: 52.151.581