TÜRKİYE'NİN İRAN YANILGISI

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : İKTİBAS / Muhtelif Mevzûlar, Yazarlar, Yazılar

Okunma Sayısı: 2322

Yazar: Serdar Demirel

TÜRKİYE'NİN İRAN YANILGISI

SÜNNÎ İRAN NASIL ŞİÎ YAPILDI? Ötekisini tanıma gayretinin çeşitleri vardır. Kimisi bir tecessüs, bilme ve dolayısıyla tanışma arzusundan neşet eder. Kimisi ise bir zaruretin sonucudur. Ticaret yaparken, eş seçerken, belli ittifakların içine girerken vs..

Bu mecburiyet en çok da kendisini devletler arası ilişkilerde hissettirir. Kim dost, kim düşman bilmeniz gerekir. “Uluslararası ilişkilerde dost ve düşman yoktur, çıkar ilişkileri vardır”, prensibini esas alsanız yine durum değişmez, bilmeniz gerekir.

Karşı tarafın hangi olaylar karşısında nasıl tepkiler vereceğini, nelerden vazgeçip nelerden vazgeçemeyeceğini, gücünün ve aklının, tutkularının ve çılgınlıklarının sınırlarını öngörebilmeniz gerekir. Bunları bilirseniz tedbir alabilir, büyük felâketleri önleyebilir, bir zarar kaçınılmaz ise ehveni ile durumu kurtarabilirsiniz.

Yakın dönem Türk dış politikası, kanaatimce, bilgi eksikliği sebebiyle en çok da İran hakkında yanılmıştır. Yanılmasının sebebi de İran’ı tanıdığını zannederken, tanımamasıdır. Meselâ Safevî dönemi ve sonrası İran’ı motive eden inanç kodlarını, çok katmanlı ahlâk prensiplerini, kendisini nasıl ana akım Ümmet’ten ayrıştırıp azınlık psikolojisiyle hareket ettiğini tesbit edememiştir.

Ne Safevî-Osmanlı ilişkilerinde gerilim alanları, Osmanlı’nın Batı’ya doğru ilerlerken sebep olduğu engeller incelenmiş, ne de Safevî yönetiminin siyasi ve askerî geleneğinin arkasında yatan dünya görüşü derinlikli olarak tahlil edilmiştir.

Modern dönem İran’ı ile Safevî geleneği ilişkisi de çalışılmış değildir. “İran İslâm Devrimi” isminin, “Ümmet, vahdet, Büyük Şeytan Amerika, kahrolsun İsrail” türünden sloganlarının toz dumanından gerçekleri görememiştir.

Osmanlı ruhuna sahip çıkan bir siyasi hareketin Safevî geleneğine sahip çıkan bir İran’la nasıl ve hangi sahalarda gerilimler yaşayacağını çalışmaması sıradan bir hata değildir elbet. Bugünün ve geleceğin tarihten müstağni olmadığını en iyi bu kadroların bilmesi gerekmez miydi?

Hükümet’in İran’la olan ilişkilerde, ‘aynı medeniyet havzasının çocukları olma’ söyleminin yeterli olmadığını artık öğrenmiş olması gerekiyor. Bu iyi niyetin sebebini de anlıyorum ben. Hepimiz Müslümanız, Ümmet’in maslahatları eksenli ‘kazan kazan’ düsturuyla heraket edildiğinde bunun aynı samimi duygularla karşılık bulacağını sanmak!..

Zira kendileri böyle hareket ettiğinden karşı tarafın da aynı duygu boyutunda olduğunu hesapladılar. Hata da zaten; İran’ın da aynı önceliklerle hareket edeceğini zannetmekten kaynaklandı..

Ancak Müslümanlığın da farklı renk ve tonlarının olduğunu, farklı önceliklere sahip fırka asabiyetinin baskın olabileceğini, farklı olaylar karşısında farklı refleksler verebileceğini tarih tecrübesine bakarak çok iyi idrak etmek gerekirdi.

Emperyal niyetlerle hareket eden İran’ı tanımamanın bedeli ağır olmuştur. Irak, Yemen ve Lübnan’daki istikrarsızlık olmuştur. En büyük bedeli ise Suriye olmuştur. Suriye’de Rus-İran ve Esed rejimi ittifakının bölgeye karabasan gibi çökmesi olmuştur.

İran’ın emperyal niyetler taşıdığını bölgede kurduğu ittifaklar ve döşediği yol taşlarından görüp önü kesilebilirdi. Bu imkân kaçırılsa da en azından bundan sonra aynı hataların tekerrür etmemesi gerekir.

Ben şuna eminim; İran’ın Türkiye’yi tanıdığı kadar Türkiye İran’ı tanımıyor. Bu; siyasi, kültürel ve tarihî olduğu kadar dinî sahalarda da böyledir. Çıkarları çatışan iki güçten rakibini tanıyanın eli daha güçlü olur. İran tarihsel rakip gördüğü Türkiye’yi tanıma avantajının tadını çıkartıyor.