TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 1930

Yazar: C.Yakup ŞİMŞEK

TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA - 2

TDK’nin resmî İnternet sitesinde hizmete sunduğu sözlüklerde düzinelerle yanlış var… Büyük Türkçe Sözlük, Sesli Türkçe Sözlük, Kişi Adları Sözlüğü, Terim Sözlükleri, Türk Lehçeleri Sözlüğü, Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü, Ekonometri Terimleri Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü linkleriyle açılan sayfalarda dizgi, imla ve noktalama hatası, cümle düşüklüğü, açıklama yetersizlikleri vb. kusurlar göze çarpıyor.
Bu hatalardan tespit ve tashih ettiğim ikinci düzineyi sunarım:

1. hata:
Tecim, Maliye, Sayışmanlık ve Güvence Terimleri Sözlüğü’nde “yazılım”ı tarif eden ifade şu: “Girişimin tüm ya da bazı çalışmalarını kapsayan ya da tanıtlayan, bir işelmi, bir sayışımı, kapsayan yazılık ya da belge.” Bu ifadeden pek bir şey anlamadım ama bir şeyi fark ettim: Eğer TDK “işelmi” diye bir kelime uydurmadıysa bu kelime “işlemi” olacak.

2. hata:
Güncel Türkçe Sözlük “irkilmek” kelimesinin 2. manası için L. Tekin’den şöyle bir cümle nakletmiş: “İnsanlar iki büklüm olup düştükleri kondularin içinde dozer kasnaklarının sesiyle irkildiler.” Şayet Latife Tekin bu cümleyi Karadeniz ağzıyla yazmadıysa “kondularin” değil de “konduların” şeklini kullanmış olmalı.

3. hata:
Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’nde “moral” kelimesi için Cemil Meriç’ten nakledilen cümle: “Teknik bir ıstılah olarak da, entelektüel ve moral bir anlayış olarak da, hümaniz de daima ağır basan etimolojidir.” Burada ifadeyi de bozan “hümaniz de” imlasının doğrusu “hümanizmde” olmalıydı.

4. ve 5. hata:
BSTS / Zooloji Terimleri Sözlüğü “çekirdek” terimini açıklarken demiş ki: “Sitopiâzmadan iyi meydana gelmiş bir çekirdek zarı ile ayrılır.” Tabii ki cümlenin ilk kelimesi “sitopiâzmadan” değil “sitoplâzmadan” olacaktır.
Tarif için kurulan ifade de kusurlu… “Sitoplâzmadan” kelimesinden sonra virgül konmazsa ibare birbirinden farklı, iki yanlış anlamaya sebep olabilir: 1. “Sitoplâzmadan iyi..” (Sitoplazma ile bir başka şeyin kıyaslandığı zannedilebilir.) 2. “Sitoplâzmadan meydana gelmiş bir çekirdek zarı…” (Çekirdek zarının sitoplazmadan meydana geldiği sanılabilir.)
Bu arada şunu da hatırlatalım ki, TDK’miz “sitoplâzma” kelimesini bugün “sitoplazma” şeklinde, yani düzeltme işareti (^) kullanmadan yazmaktadır.

6. hata:
Güncel Türkçe Sözlük “direnmek” kelimesine K. Korcan’dan naklen şu cümleyi örnek vermiş: “Tek tük direnen çıktıysa da çürük yumurta gibi kıza zamanda eziliverdi.” Eğer yazarımız bir “kız”dan bahsetmiyorsa “kıza” değil “kısa” olacak.

7. hata:
Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’nde “piknik” kelimesine verilen örnek cümlelerden biri şu: “… bizler şartlarıyla pikniğe yollanmış izcilerdik.” Eğer, Buket Uzuner, “izciliğin veya pikniğin şartları”ndan bahsetmiyorsa “şartlarıyla” değil “şortlarıyla” olacak. “Şart”ı “şort”u karıştırmamak lazım…

8. hata:
Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü “müzik” maddesine Orhan Pamuk’un “Sessiz Ev”inden iktibas ettiği cümleyi şöyle yazmış: “İçerden gelen müziğin hiçte az sonra bitecekmiş gibi bir havası yoktu.” Buradaki imla hatasını, ilkmektep 5. sınıf talebesi de fark edebilir: “hiçte” değil “hiç de” olacak.

9. hata:
Güncel Türkçe Sözlük “sene” kelimesine örnek olarak Bedri Rahmi Eyuboğlu’nun bir mısrasını şöyle nakletmiş: “Önde zeytin ağaçları arkasında yâr…” Bu mısradaki “ağaçları arkasında” kelimeleri arasında virgül olmalıydı. Çünkü mısra aslında iki cümleden meydana geliyor: 1. Önde zeytin ağaçları… 2. Arkasında yâr… İkinci sebep de şu: Orada virgül olmazsa “zeytin ağaçları(nın) arkasında” şeklinde bir kelime grubu olduğu zannedilebilir. O hâlde bu iki cümle arasına mutlaka virgül gelmeli.

10, 11 ve 12. hata:
BSTS / Tarım Terimleri’nde “ürün” maddesi şöyle açıklanmış: “Osm. toplama bkz.değirği,dervişi” Buradaki hatalar şunlar: Atıf yapılan “değirği” ve “dervişi” kelimeleri yanlış yazılmıştır. Bunlar “değirgi” ve “devşiri” olacaktır. Tabii ki “değirgi”den sonraki virgül ile “devşiri” arasında bir boşluk bırakılmalıydı.
Burada akla takılan başka hususlar da var: TDK’nin ilk yıllarında türetilen bu sözler (değirgi, devşiri) bugünkü TDK sözlüğünden çıkarılmış. Demek ki TDK bu sözleri tutturamamış. Edebiyat eserlerinde bunlara rastgelen var mı? Onlardan geçtim, halk arasında bu kelimeleri kullanan var mı? Yok… Peki, bu “ölü” kelimeler TDK’nin İnternet sitesinde niçin boy gösteriyor? Oldu olacak, 1935 model Cep Kılavuzları’nı da siteye koysunlar. (Koysunlar da millet bir “ölüler müzesi = museum of death” görsün.)
Takıldığım diğer nokta da şu: TDK 1949’da çıkardığı Tarım Terimleri’nde “ürün, değirgi, devşiri” kelimelerinin Osmanlıca karşılığı olarak “toplama” kelimesini göstermiş. “Toplama” kelimesi Osmanlıca olabilir mi?.. Olamayacağını yine TDK’nin 1963 tarihli Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu’ndan öğreniyoruz. Bu kılavuzda “toplama” sözü “öz Türkçe bir terim” olarak madde başı yapılmış ve bu tabirin Osmanlıcasının cem’ olduğu kaydedilmiş. (Bunda da yanlışlık varsa bu düzinedeki hata sayısı on ikiyi geçer. En iyisi, burasını fazla karıştırmamak… Sonra düzine bozulur.)
[Yukarıda cem’ kelimesini vurgulamak için tırnak (“…”) içinde yazacaktım. Fakat o zaman kesme (’) ile tırnak kapama (”) işaretleri yan yana gelip üç tane kesme (’’’) işareti teşkil edecekti, vazgeçtim. TDK Yazım Kılavuzu ise bu problemi çözmüyor. Çünkü bu kılavuz Arapça asıllı kelimelerdeki “ayın” ve “hemze” seslerinin nasıl gösterileceğine dair bilgi vermiyor; dolayısıyla kesme (’) işaretinden sonra tırnak kapama (”) işaretinin konup konmayacağı meselesi de havada kalıyor. Neyse ki havada “yalnız” kalmıyor; TDK Yazım Kılavuzu’nun açıklayamadığı diğer birçok mesele ona havada arkadaşlık ediyor.]