TDK’DEN BİR DÜZİNE HATA

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 1952

Yazar: C.Yakup ŞİMŞEK

TDK’DEN BİR DÜZİNE HATA - 4

Bu mevzuda daha önce yazdığım üç makalede kaydetmiş olduğum gibi, TDK’nin resmî İnternet sitesindeki sözlüklerde düzinelerle yanlış (dizgi, imla ve noktalama hatası, cümle düşüklüğü, açıklama yetersizlikleri vb. kusurlar) var.

TDK sözlükleri – tabiri caizse – hata ve noksanlar panayırı…
Milyonlarca vatandaşı bu panayıra çağıran TDK, onlara sözlük stantlarında düzine düzine Türkçe yanlışlarını da göstermeye devam ediyor…

TDK’nin Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü ise panayırın hata şampiyonu… (Şampiyonu böyle uluorta açıkladığım için TDK’nin bana kızmayacağını umarım. Eğer şampiyonu yanlış biliyorsam beni lütfen ikaz etsin.)

Türkçemizde “polis” kelimesinin hikâyesini araştırırken TDK’nin bir düzineden fazla “polisiye” hatasını gördüm. Fakat şimdilik sadece on iki tanesini rapor ettim. (Arkası belki yarın, belki de daha sonra…)

Dördüncü düzineyi de en derin kaygılarımla sunarım:

Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’nün Polisiye Hataları

Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, “polis” kelimesine Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur isimli romanından şöyle bir cümleyi örnek vermiş:
“Bu polis romanları hülasaların bu Jules Vernelerin, Binbir Gecelerin, Tutinamelerin, Hayatü'l-Hayvanların yerini alabilmesi için doğum sancıları çekmişti.”

Bu cümlenin yanlış aktarıldığı hemen belli oluyor. “Bu polis romanları hülasaların…” olamaz; sonunda bir “-ın” daha olmalı, sonra da bir virgül konmalı. (Aksi hâlde cümle düşük olur.)

Ayrıca cümlede bir noksanlık seziliyor, manada da bir belirsizlik görülüyor.

Merak ettim, kitaplığımda Huzur’u buldum ve o cümleye baktım. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kurduğu cümlenin doğru ve tam hâli şuydu:

“Bu polis romanları hülasalarının, bu Jules Verne’lerin, Binbir Gecelerin, Tutinamelerin, Hayatü'l-Hayvanların ve Kenzülhavasların yerini alabilmesi için bütün bir cemaat yüz sene bunalmış, didinmiş, doğum sancıları çekmişti.” (İşte bir Tanpınar klasiği…)

Görüldüğü gibi, kırpılan kısım “-ın”dan ibaret değil... Muhteşem cümleler mimarı Tanpınar’ın bu müthiş sözünü TDK her nedense makaslayıp kırpmış, kuşa döndürmüş.

Bu cümlenin noktalanmasında da hata var: “Bu polis romanları hülasalarının” dedikten sonra virgül gelmeliydi; “… bu Jules Vernelerin”den sonra ise noktalı virgül konmalıydı.

Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, yine “polis” için Memduh Şevket Esendal’ın Ayaşlı ile Kiracıları’ndan şu cümleyi nakletmiş:

“Bu hanım zengin bir yağlıkçının kızı bir polis komiserinin karısı imiş.”

Cümlede “Bu hanım zengin bir yağlıkçının kızı” dedikten sonra, iki sebeple virgül olmalıydı.

1. sebep: Sıralanmış olan iki cümleyi ayırmak için...

2. sebep: Cümlenin yanlış anlaşılmasına meydan vermemek için… Nasıl yanlış anlaşılabilir? Şöyle: Oraya virgül koymazsanız ‘zengin bir yağlıkçının kızı (olan) bir polis komiseri’nden bahsedildiği zannedilebilir.

Yine Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’ndeki “polis” hakkında bu sefer Oğuz Özdeş’in Şebnem’inden bir cümle:

“Ben hemen şimdi Yalova emniyet amirliğini telefonla arar, çiftliğinize bir bekçi veya polisin gönderilerek Kene beye vapuru kaçırdığınızdan dolayı bu gece gelemeyeceğinizi, okulumuzda misafir edildiğinizi yarın sabah ilk vapurla döneceğinizi bildirdim.”

TDK bu cümleyi naklederken iki imla, bir noktalama hatası yapmış. Cümlenin düşüklüğü de cabası…

1. (imla): “Yalova emniyet amirliğini” ismindeki her kelimenin baş harfi büyük olmalıydı. (TDK Yazım Kılavuzu’na göre)

2. (imla): “Kene bey” sözü has isim mi? Öyleyse “bey” de büyük harfle başlamalı ve kendisine gelen “-e” eki kesme işareti (’) ile ayrılmalıydı. (TDK Yazım Kılavuzu’na göre)

3. (noktalama): “… okulda misafir edildiğinizi…” sözünden sonra virgül konmalıydı. (TDK Yazım Kılavuzu’na göre)

4. (cümle düşüklüğü): “çiftliğinize bir bekçi veya polisin gönderilerek Kene beye vapuru kaçırdığınızdan dolayı bu gece gelemeyeceğinizi…” ibaresinde arıza var. Hem de iki tane…

Birincisi, çatı uyumsuzluğu: “polisin gönderilerek” cümleciği, asıl cümleye uymuyor; uyması için “polisi göndererek” şekli tercih edilmelidir. (TDK Yazım Kılavuzu’na göre diyemiyorum. TDK’nin bu meseleye dair ne düşündüğünü, İnternet sitesinden öğrenemiyoruz.)

İkincisi “Kene beye” unsurundan kaynaklanıyor. “Kene beye vapuru” isminde bir vapurdan mı bahsediliyor? Vapuru Kene Bey’e (Kene Bey için) mi kaçırıyorlar?

Şebnem romanını bulamadım. Ama iki ihtimal var:

1. İfade, imla ve noktalama bakımlarından arızalı olan bu cümleyi Oğuz Özdeş aynen böyle yazmış olabilir.

2. Oğuz Özdeş doğru yazmış fakat TDK yanlış nakletmiş olabilir. (TDK bu hatayı sık sık yapıyor.)

Her iki ihtimale göre de kabahat TDK’de… Çünkü TDK sözlüklerine alınan örnek cümleler Türkçe ifade, imla ve noktalama bakımlarından özürlü olmamalı... Kusursuz cümleler seçilmeli ve bunlar sözlüklere kusursuz olarak nakledilmeli…

Yine Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, yine “polis”… Füruzan’ın Gecenin Öteki Yüzü adlı kitabından seçilen cümle: “Adam kattılar yanına, doktor raporunu, polis kağıtlarını ölülerle götüre koysun diye.”

Bu cümlede iki adet imla hatası var:

Birincisi, (TDK’nin en çok ihmal ettiği imla meselesi…) uzun hecelerin, ince telaffuz edilen seslerin gösterilmesine yarayan düzeltme işareti: “kağıt” değil “kâğıt” olmalı.

İkincisi “götüre koysun” kelimesi: Bu birleşik fiil ayrı değil bitişik yazılmalıydı.

TDK için yazdığım kısa mesajımı tekrar yolluyorum:

Yaptığın hataların farkına varmalısın;
Sen başkası değilsin, kılı kırk yarmalısın!..