TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 1938

Yazar: C.Yakup ŞİMŞEK

TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA - 10

TDK sözlüklerinin “Hatalar Şampiyonu” olan Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü tahtından hiç inmeyeceğini zannetmesin... Neticede, onu şampiyon yapan, TDK’dir ve bu TDK yeni şampiyonlar çıkarmaya da muktedir olan bir teknik heyettir. Gerçi tahtta hâlâ Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü oturuyor ama yeni yetmelerden Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü de istikbal vadediyor. Bu yazının sonunda onun performansına ait, şaşırtıcı bir tablo göreceksiniz.
Şakayı bir yana bırakalım. Milyonlarca vatandaşa hizmet veren TDK’nin de bir dil terbiyesinden geçmesi lazım…
Bu kadar dil hatası başka nasıl önlenebilir ki?
Tertipten imla ve noktalamaya, cümle düşüklüklerinden açıklama noksanlarına, yanlış örneklere varıncaya kadar otuz iki kısım tekmili birden her ayıp TDK sözlüklerinde arz-ı endam eyliyor.
Bu yazı TDK’DEN BİR DÜZİNE HATA serisinin onuncusu…
Evet, "onuncusu" fakat "sonuncusu" değil...
Bu gidişle daha kaç “on”u bulurum, bilmem.
Çünkü maden bitip tükenmiyor...

Güncel Türkçe Sözlük’te İfade Kusurlu Örnek Cümle
Güncel Türkçe Sözlük “sevgi” kelimesine dair, Elif Şafak’tan kusurlu bir cümle almış:
“Seni hep çok sevecek ama verebileceğinden fazla sevgi beklemeyecek karşılığında.”
İFADE KUSURU: Bu cümlede “verebileceğinden” kelimesi 2. teklik şahıs (sen) için mi, yoksa 3. teklik şahıs (o) için mi kullanılmıştır? “Senin verebileceğinden…” mi, yoksa “onun verebileceğinden…” mi?.. Kurulan cümle bunun cevabını vermiyor. Belki bundan önceki veya sonraki sözlerde cevabı vardır ama onlar sözlükte – elbette – yok…
Elif Şafak istediği kadar kusurlu cümle kurabilir, karışmayız. Peki koca TDK “sevgi” için bula bula - Türkçe ifade bakımından özürlü olan - bu sözü mü buldu?..

Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü’nden “istasyon” için seçilmiş olan cümle Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’ne şöyle aktarılmış:
“Bir mavunaya dolduracağım doğru Haydarpaşa istasyonuna.”
İMLA HATASI: TDK Yazım Kılavuzu’na göre “mavuna” değil “mavna” imlası doğrudur.

NOKTALAMA HATASI: Cümle “sıralı cümle”dir fakat iki cümle arasına, yani “dolduracağım” kelimesinden sonra virgül konmamıştır.
NOKTALAMA HATASI: Cümle “tamamlanmamış bir cümle” sayılacağı için sonuna tek nokta (.) değil üç nokta (…) konmalıydı.

Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’nde Noktalama ve İmla Hataları
Bu sözlükte “fildakoz” kelimesinin ikinci manası şu ifadeyle açıklanmış:
“İskoçya ipliği denilen ince ve sağlam pamuk ipliğinden dokunmuş.”
NOKTALAMA HATASI: Bu ifadede art arda sıralanmış olan sıfatlardan ilki olan “İskoçya ipliği denilen” sözünden sonra virgül konmalıydı.

NOKTALAMA HATASI: “Fildakoz”un diğer bir şekli olan “fildikos” maddesinde de aynı hata tekrarlanmış.
İMLA HATASI: Aynı kelimeye örnek olarak Nazım Hikmet Ran’ın Kan Konuşmaz’ından bir cümle şöyle nakledilmiş:
“... ustanın gözü çizgili pantolonun altından çıkan "fildakoz” siyah çoraplara takılı kaldı.”

Örnek cümle çift tırnak ( “ ” ) içinde aktarılırken “fildakoz” kelimesi tekrar çift tırnağa alınmış. Hâlbuki TDK Yazım Kılavuzu’na göre “Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için çift tırnak değil tek tırnak kullanılır.” Dolayısıyla “fildakoz” kelimesi çift tırnak ( “ ” ) içinde değil tek tırnak ( ‘ ’ ) içinde verilmeliydi.
TDK’nin “Hatalar Şampiyonu” bu hatayı sık sık yapıyor.
İFADE KUSURU: Sami Paşazade Sezai’den nakledilen “fildikos”lu cümle şöyle:
“İşsiz geçen bütün günlerde gömlek yerine kullandığı fildikosun üzerine giydiği ceketin muttasıl yakasını düzelterek kahvelerde tavla oynardı.”
Sami Paşazade Sezai’nin cümlesi, unsurların isabetsiz dizilmiş olması sebebiyle sağlıksız... “İşsiz geçen bütün günlerde” sözü hangi fiil veya fiilimsinin zarfı?.. “Kullandığı”nın mı, “giydiği”nin mi, “düzelterek”in mi, yoksa “oynardı”nın mı?.. Bir de “muttasıl” kelimesi “yaka”nın sıfatı mı, “düzelterek”in zarfı mı?.. Cümle, bunların belirsizliği sebebiyle muğlak... TDK’nin ise yanlış örnek seçtiği mutlak…

Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü Mukaddimesinde İmla Hatası
İsmi geçen sözlüğün tanıtıldığı sayfada şöyle bir cümle var:
“Bazı metinlerde özgün yazımı ile, bazılarında ise Türkçeleşmiş biçimi ile tespit edilen kelimeler, ayrı ayrı madde başları halinde verildi.”
İMLA HATASI: TDK burada kendi Yazım Kılavuzu’na uymamış, “hâlinde” yazacak yerde “halinde” yazmış.
(Ah TDK!.. Oldu olacak şu düzeltme işaretini tamamen kaldır da kurtul… Ben de “TDK şapkayı kaldırdı.” diyenlerle tartışmaya girmek zorunda kalmayayım. Ziyanı yok, ben tartışırım fakat senin kafanın bu karışıklığına çok üzülüyorum. Bu “şapka”yı o hâle getirdin ki resmî metinler bile nerde kullanıp kullanmayacağını bilmiyor. Millî Eğitim bile çok kere “m i l l î” yerine “m i l l i” oluyor. Neyse, fazla ileri gitmeyeyim. Ne olur ne olmaz, bakanlığım bana kızabilir. Kızmasa bile “Sen önce TDK’nin hâline bak!..” diyebilir. Haklı tabii…)

Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nde İfade Kusuru ve İmla Hatası
21 Mayıs 2009 tarihinden beri TDK İnternet sitesinde hizmet veren Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nde “kızı gönlüne bırakırsan ya davulcuya kaçar (varır) ya zurnacıya” atasözünü açıklamak üzere şöyle bir cümle kurulmuş:
“evlenme çağındaki kızı büyükleri uyarmazlarsa uygun olmayan birisiyle evlenir.”

İFADE KUSURU: Bu izaha göre kim evlenirmiş? Kurulan cümleye göre bunun cevabı “kızın büyükleri” oluyor. Hâlbuki bu açıklamaya bakmadan da biliriz ki asıl evlenecek olan “kız”dır. Bu manayı net olarak ifade edebilecek bir açıklama yazıyorum:
“Evlenme çağındaki kız, büyükleri tarafından uyarılmazsa uygun olmayan birisiyle evlenir.”

(Yazdığım, TDK varlığına armağan olsun!)
İMLA HATASI (iki adet): TDK’nin açıklaması - her ne kadar kuruluşu sağlam olmasa da - bir “cümle”dir. Fakat neden büyük harfle başlatılmamış ve sonuna nokta konmamıştır? Bir yandan “Cümle büyük harfle başlar.” kaidesini Yazım Kılavuzu’ndaki “Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler” bahsinin birinci maddesi olarak yazacaksın, bir yandan cümleye küçük harfle başlayacaksın… Bir taraftan Yazım Kılavuzu’nda noktanın kullanılacağı yerlerin ilkini “Cümlenin sonuna konur.” diye kaydedeceksin, bir taraftan da bu kaideye kayıtsız kalacaksın…
Aslında TDK sadece açıklama cümlelerini değil atasözlerinin kendilerini de küçük harfle başlatmış ve noktasız bitirmiş. Evet, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nde karşımıza çıkan 2.396 atasözünün hiçbiri büyük harfle başlamıyor, hiçbirinin sonunda nokta yok…

TDK, atasözlerini cümleden saymıyor mu?
Bu sözler Ömer Asım Aksoy’un ATASÖZLERİ VE DEYİMLER SÖZLÜĞÜ kitabında niçin büyük harfle başlatılmış ve noktalanmış peki? O kitapta – bırakalım atasözlerini - tabir(deyim)ler bile büyük harfle başlıyor ve noktayla bitiyor.

Bitmeyen ne peki?
TDK’de hata…
Çünkü TDK'nin hataları “Demâdem artar, eksilmez, tükenmez, bî-nihâyetdir.”