ÂYET-İ KERÎME
Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.
Bakara, 120.
HADÎS-İ ŞERİF
Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.
Müslim, Rikak, 99.
SÖZÜN ÖZÜ
Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.
İsmet Özel
Kategori : / DİL KALESİ
Okunma Sayısı: 9248
Yazar: D. Mehmet Doğan
ASKERÎ RÜTBE İSİMLERİ NASIL TESPİT EDİLDİ?



Astsubayların “çavuş” kelimesine takmalarına şaştım. “Çavuş” unvânının erbaş, zâbıta ve itfâiyecilerde de kullanılmasından memnun değillermiş. Daha rahatsız edicisini söyleyeyim: Yol çavuşu, inşaat çavuşu da var! Çavuş bir kere, Türkçe bir kelime. Çav-mak, haber taşımak kökünden geldiği sanılıyor. Eski askerî rütbe sıralamasında yükseklerde olduğundan şüphe yok. Fakat zamanla anlam kaymaları olmuş, biraz tenzîl-i rütbe etmiş:

Yandım çavuş, yandım senin elinden,
Çok sallanma, kasatura fırlar belinden!..

Yunus Emre “Âşıkların yıldızı her dem Çavuş’a benzer” diyor. Burada Çavuş çok meşhur bir yıldızın adı. Batılıların Venüs, Arapların Zühre dediği, Türkçesi Çulpan olan meşhur gezegen...

Astsubayların rütbe isimleri değişecek mi? Çok fazla ihtimal vermiyorum. Doğrusu, târihî derinliği olan bir kurumun zırt pırt unvanları, isimleri değiştirmesi normal bir durum değildir. Ordumuz târihinin eskiliği ile övünüyor. En genç kuvvet olan Hava Kuvvetleri bile, dünyânın ilk hava güçlerinden. Buna rağmen, bugün kullanılmakta olan askerî rütbe isimleri, 1930’lardan kalma. 1930’larda, Erkânıharbiye “Genelkurmay” (ne demekse!) yapıldığı gibi, zâbit de “subay” oldu! Rütbe isimleri değişti. Gûyâ öztürkçeleştirildi. Peki bu nasıl oldu?

“Orduda şimdi kullanılan birçok unvan, rütbe ‘subay’ dâhil, uydurmadır ve bir içkili toplantıda ayak üzeri, sabaha karşı tesbit edilmiştir desek tepkinin arkası kesilmez.” demiştik.

İşte hikâyesi:

1934 yılında Perapalas Oteli’nde bir balo verilmektedir. “Sabahın dördüne doğru... Perapalas salonları tam mânâsıyla neşeyle dolup taşıyordu. Atatürk de bu neşenin içine dalmış eğleniyordu.”

“Dans edip masalarında dinlendikleri bir sırada; başyâver Celâl Bey’e yine bizim masamızı işâret ederek emirler verdiğini gördüm. Biraz sonra Celâl Bey, yanımıza gelerek Atatürk’ün beni istediğini tebliğ etti. Derhal emirlerini yerine getirdim. Beni karşısına oturttu. Konuşmaya başladık. İstiklâl Savaşı’ndaki bir hâtıramızı kendilerine hatırlatınca pek memnun oldular. İçki ikram ettiler ve buyurdular ki:

(Binbaşım, yeni askerî terimlerle meşgul oluyor musunuz?..” Meşgul olduğumu arzettim. (Peki...) dediler... (Öyleyse neferden başlayalım... Buna ne diyelim?..) O zaman bir tümen komutanının soyadını, bir komutan için pek uygun bulurdum. Bu kelimeden ilham alarak: (Sayın Cumhurbaşkanım... Nefere Er demeli...) dedim. (Bravo!.. Hakikaten Türk askeri ER’dir ve her zaman er meydanında bunu ispat etmiştir... buyurdular”.
(Ve şimdi rütbelere geçelim. Onbaşıya ne diyelim?..) (Efendim on erin başı ve Türkçe olduğuna göre bunu aynen kabul etmek uygun olur). (Tamam... Ya çavuşa?..) (Efendim... Türkiye haritasını incelersek, yüzlerce çavuş köyü görürüz. Ve çavuşluk yalnız ordumuzda değil... Millet arasında bilhassa köylerimizde en mütena bir vasıftır). (Çok doğru... Bunu da aynen kabul ediyorum)”.
“Başçavuştan sonra, (mülâzım) kelimesine geldi. Aziz Atatürk beni zor duruma düşürmeden hemen söze başladı: (Eski Türk kabilelerinde savaşılırken, en önde giden ve en cesur olan kumandana Teğmen derlerdi). (Evet efendim. Bizde de muhârebede en önde giden o cesur mülâzıma (Teğmen) demek tam yerinde olur) dedim. (Bunun üzerine şu görüştüklerimizi defterinize not eder misiniz?..) Nota başladım. (Neferden itibaren her rütbenin eski kullanılan tâbirini, yanına Fransızcasını ve daha sonra da yeni kelimesini yazmaklığıma işâret buyurdular. -Ne yazık ki, o gece not ettiğim defterime o aziz Atamızın imzâsını koydurmak aklıma gelmemişti. Heyecandan... Zâten o defterim, Erzincan zelzelesinde yok olmuştur. Fakat Genelkurmay arşivlerinde bu konuşmamız mevcuttur-. Konuşmamız devam ediyordu. (Yüzbaşı, Binbaşı, Yarbay ve Albay) terimleri kabul edildi. Sıra (Paşa-Mirliva)’ya gelmişti. Aziz Atatürk: (Paşa kelimesinden hiç hoşlanmam ve nefret ederim bu kelimeden... Ağzıma almak istemem...) buyurdular. Bütün medenî dünyânın kullandığı (General) kelimesini teklif ettim. Derhal kabul buyurdular”. (Sâdık Atak: “Paşa ve General”. Hava Kuvvetleri Dergisi, Mart 1972, sf. 82-83).

Dünyânın en köklü silâhlı kuvvetleri, birden rütbe ve unvanları değiştiriyor... Değiştirilenler ne? Aday, namzet demek olan “mülâzım" atılıyor, değ-mek kökünden “teğmen” üretiliyor! Tamâmen Türkçe olan “Kolağası” atılıyor. (Galiba sonra onun yerine önyüzbaşı denildi.) Neyse ki yüzbaşı, binbaşı gibi Türkçe rütbeler olduğu gibi bırakılıyor. “Kaymakam”, muhtemelen sivil bir unvan olarak da kullanıldığı için, “yarbay” yapılıyor. Gûyâ yarbay, yardımcı-bay’ın kısaltması. Yarbay, albay’ın yardımcısı... Albay da alay ve bayMiralay” veya “alay beyi”! Miralay’dan sonraki ilk rütbe paşalığın ilk kademesi olan “mirlivâ”dır. Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıktığında “mirliva-tuğgeneral” idi. Eğer Türkçeleştirilmek kastedilseydi, “sancakbeyi” olabilirdi. Dikkat edilirse, “bey” kelimesinden bilhassa kaçılıyor. Onun yerine “bay” denilmesi tercih ediliyor. Neden? Çünkü paşa gibi, efendi gibi, ağa gibi Osmanlı unvanı sayılıyor. Türkçe olmak onları kurtarmıyor. Yerine konulan “bay” batı Türkçesinde kullanılan bir kelime değildir. Mânâsı “zengin” demektir. Asla bey karşılığı değildir.

Assubaylara kötü habere dönelim; beyliği siz almak istiyorsunuz. 1930’lardaki düzenlemeye kadar, paşa, bey, ağa, efendi sıralaması vardı. Paşadan sonraki yüksek rütbelilere “bey” diye hitap edilirdi. “Bey”in Türkçede çok güzel anlamları var. “Bay” ise, kanun zoruyla kullanılan bir sıfat. Artık kimse birbirine “bay” diye hitap etmiyor. Ancak tuvalet kapılarında “bay” veya “bayan” yazıyor!

Çavuşlarım, size “bey”liği kaptırmazlar!

Yazar: D. Mehmet Doğan
30-07-09
E mail: Mail Adresi Yok
 
 
Yorumlar: 0
Bu yazı için henüz yorum yapılmamıştır.
ASKERÎ RÜTBE İSİMLERİ NASIL TESPİT EDİLDİ?
Online Kişi: 19
Bu Gün: 459 || Bu Ay: 6.449 || Toplam Ziyaretçi: 2.215.689 || Toplam Tıklanma: 52.120.945