SERMAYESİ SABIR OLAN SAN'AT: KATI'

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / SANAT

Okunma Sayısı: 5519

Yazar: İbrahim Ethem Gören

SERMAYESİ SABIR OLAN SAN'AT: KATI'

İnce kağıt oymacılığının usta sanatkârı Safiye Morçay Gülen ile Katı' sanatını konuştuk

İbrahim Ethem Gören/Dünya Bülteni

Katı', nâm-ı diğer ince kâğıt oymacılığı sanatı medeniyetin kadife görünüşlü demir süngerlerinin hışmına uğramış bir Osmanlı sanatı... Sanatkâr dedelerimizin göz nurlarından meydana gelen, ilk örnekleri 15. yüzyılda rastlanan bu nadide sanat, günümüzde son temsilcilerinin elinde hayatiyetini sürdürme çabasında...

Toplumumuzda hemen herkes Japon kâğıt sanatı origaminin ne olduğunu bilir. Çünkü yıllarca TRT ekranlarında origami üzerine konuşulup duruldu... Kimse, bir Osmanlı-Türk sanatı olan katı'nın origamiyle kıyas dahi kabul edilemeyecek kadar daha ince bir sanat izzetine sahip olduğunun farkına varamadı.

Eskiler, marifet iltifata tabidir, müşterisiz meta zayidir demişler. Katı' sanatı uzun yıllar müşterisiz meta muamelesi gördükten sonra günümüz sanatkârlarının gayretleriyle yaşatılıyor... Yurtiçi ve yurtdışında pek çok sergiye katılan ve sanat dostlarına Klasik Türk Sanatları Vakfı'nda Osmanlı ince kâğıt oymacılığının inceliklerini öğreten usta sanatkâr Safiye Morçay Gülen ile sanatı üzerine konuştuk.

"Katı' müstakil bir sanattır."

Kat'ı sanatına nasıl başladınız? Hocalarınız kimlerdi?

Öncelikle bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ediyorum. İsterseniz en başından alayım. Üniversite yıllarından sonra özel sektörde yoğun bir iş hayatına başladım. Bir süre bu şekilde devam etti. Daha sonra müsait bir dönemimde 1998 yılında Hülya Erdem Hoca ile tezhib çalışmalarına başladım. Uzun zamandır böyle bir fırsat kolluyordum. Amacım Klasik Türk Sanatlarımızın bir dalının ucundan tutmaktı.

Henüz katı' sanatının adını bile hiç duymamıştım. Hülya Hoca ile çalışmalarımız devam ederken bana katı' sanatından bahisle, bu dalla da ilgilenmemi tavsiye etti ve ilk çalışmalarım Hülya Hoca nezaretinde başladı. Tezhib ve katı' çalışmalarımıza birlikte devam ettik. Çalışmalarımız beğeni ve ilgi gördü. Hülya Hoca ile atölye açmaya karar verdiğimizde katı' ve tezhib benim için amatör bir uğraş olmaktan çıkmıştı.

Daha sonra Dürdane Ünver ve Müjgan Başköylü Hocalar ile tanıştım. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Eğitim Merkezi'nde Katı' bölümü eğitim programını tamamladım. Burada gördüğüm klasik katı' eğitiminden sonra çalışmalarım daha çok klasik üslupta devam ediyor.

Kat'ı sanatının yeri İslam-Türk sanatları içerisinde nerededir?

Katı' sanatı Klasik Türk Sanatları içinde başlı başına önemli bir yere sahip. 15. yüzyıla dayanan köklü bir geçmişi var. Yüzyıllar içinde gelişerek kitap ciltlerinde, kitap içi süslemelerde, hüsn-i hatlarda, yazı çekmeceleri gibi çok çeşitli türlerde başlı başına eserler verilmiş. Önemli sanatkârlar yetişmiş ve özellikle saray nakışhanesindeki katı' ustaları önemli eserlere, albümlere imza atarak devrin padişahı tarafından cömertçe ödüllendirilmiş.

İnce kâğıt oymacılığının Osmanlı kitap sanatları nezdinde hususi bir mevkii var. Sanatkâr ecdadımız eserlerinde Osmanlı çiçek zevkini yansıtan güzide eserler meydana getirmiş. Günümüz katı' sanatıyla altın çağını yaşadığı Kanuni dönemini kıyaslar mısınız?

Diğer Osmanlı Türk sanatlarının altın dönemini yaşadığı zamanlarda kâğıt oymacılığı da en parlak dönemini yaşamış. O dönemin eserlerinden günümüze kadar korunmuş olanlar, bizim en önemli kaynaklarımız. Bugün o incelik ve zarafeti yakalayabilmemiz için daha çok mesafe kat etmemiz gerekiyor.

Hat, tezhip, minyatür, ebru cemiyetimizde tanınıyor. Katı' sanatının tanınmamasını neye bağlamak gerekir?

Katı' diğer sanat dallarına göre daha uzun bir zaman diliminde kesintiye uğramış; haliyle tekrar canlanması daha geç oluyor. Tezhib ve hüsn-i hat ayrılmaz bir bütün olarak birbirlerini beslemişler. Ebru da öyle... Katı' sanatının daha müstakil bir sanat dalı olduğunu düşünüyorum.

O zaman katı' sanatı altın devrini yaşıyor...

Son yıllarda gittikçe daha çok tanındığını ve icra edildiğini düşünürsek evet bu anlamda belki tabiri caiz ise katı' "altın" devrini yaşıyor diyebiliriz. Çünkü 10-15 yıl öncesine kadar sadece birkaç sanatkâr tarafından icra ediliyorken, şu an hocalarımızın yanı sıra, bu işin eğitimini almış otuzun üzerinde sanatkâr var. Yeni yetişen öğrencileri de sayarsak bunlar önemli gelişmeler.

Katı' sanatını tarif eder misiniz?

Katı' kelimesi sözlükte kesmek anlamına geliyor. Katı' sanatı ise kâğıt veya deri üzerine çizilmiş yazı, motif veya şekli oyup çıkartarak bir başka kâğıt veya deri zemine yapıştırma yoluyla gerçekleştirilen bir süsleme sanatıdır.

Katı' sanatında kullanılan malzemeler nelerdir?

Kullandığımız kâğıtlar; ebru kâğıtları, aharlı kâğıtlar veya boyadığımız kâğıtlar... Ayrıca kalitesi uygun hazır fantazi kağıtlar da kullanılıyor. Kesmek için ucu kıvrık küçük makas ve kretuar dediğimiz sanat bıçaklarını kullanıyoruz. Yapıştırıcı olarak da kendi hazırladığımız nişasta muhallebisini kullanıyoruz. Muhallebinin uzun ömürlü olması için içine az miktar şap konuyor.

Bu malzemelerle ortaya konan bir eserin ortalama ömrü ne kadardır?

Eserlerin muhtemel ömrü konusunda bir rakam vermekten ziyade şöyle ifade edeyim. Eski usullere bağlı kalarak ve kaliteli malzeme kullanarak uzun ömürlü bir eser ortaya koyduğumuzu ümit ediyoruz. Malzeme çeşitliliği ve kalite konusunda artık imkânlarımız daha çok.

Katı' sanatı daha ziyade naturalize üslupta çiçekler ile kitap ciltlerinde şemse ve köşebent olarak karşımıza çıkıyor. Çiçeklerin dışında başka ne tür eserler yapıyorsunuz?

Evet, saydıklarınızın dışında mukatta yazı dediğimiz eski eser örnekleri de bir hayli var. Ben de bu tür çalışmalar yapıyorum.

Hat eserlerinin etrafını tezhipte olduğu gibi katı' sanatıyla tezyin ediyorsunuz. Hat sanatını katı' ile icra eden sanatkârlar da var. Sizin bu konuda çalışmalarınız oldu mu?

Hat eserlerini aslına uygun çalışabilmek için hat sanatkârı ile işbirliği içinde çalışmak ve bir kat daha fazla itina göstermek gerekiyor. Ayrıca hat eserlerinin etrafını tezhibte olduğu gibi katı' ile yorumluyorum.

Katı' sanatına başlayan bir sanat sevdalısı ne kadar sürede eser vermeye başlar?

Üç yıllık bir sürede bu işin teknik yönlerini öğrenmek ve el becerilerini geliştirmek mümkün. Bu sürenin ardından şahsi yetenek ve gayretler doğrultusunda eserler verilir.

Kat'ı sanatına ilgi duyacak olanlara mesajınız nedir?

Bu sanata ilgi duyanlara öğrenmelerini tavsiye ederim. İçine girince göründüğünden daha da zevkli ve insanı kuşatan ve eğiten bir disiplin. Ayrıca Klasik Türk sanatlarının desen tasarımı ve çizim tekniklerini öğrenmek için önceden tezhib eğitimi alarak daha sonra bu sanata devam edilmesi çok daha sağlam bir altyapı sağlıyor.

Safiye Morçay Gülen

1961 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Alman Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi İşletme bölümünden mezun oldu. 1998 yılında tezhip çalışmalarına başladı, daha sonra katı' sanatıyla tanıştı. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Geleneksel Türk Süsleme Sanatları Eğitim Merkezi'nde Dürdane ÜNVER ve Müjgan BAŞKÖYLÜ hocalardan klasik katı' eğitimi aldı. Çeşitli yurt içi ve yurt dışı sergilere katıldı.

Yazının kaynağına ulaşmak için tıklayınız.