TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 4040

Yazar: C.Yakup Şimşek

TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA – 30

Geçenlerde TDK’nin umum reisi değişti. Bir müessesede müdür değişince çoğu kez daha iyi ve güzel işler yapılacağına dair ümitler doğar. Ben de böyle bir duyguyla yine tuşlara sarıldım; seri yazılar hâlinde 2-3 yıldır yaza yaza bitiremediğim düzine düzine TDK hataları hakkında oturup yine yazdım.
TDK’nin yeni idaresine de okuyuculara da saygılarımla arz ediyorum...

***

Güncel Türkçe Sözlük ve Büyük Türkçe Sözlük’te Örnek Cümle Hataları

Adını verdiğim lügatler “pırpıt” kelimesinin üçüncü manası (Pehlivanların güreşte kispet yerine giydikleri, kalın bezden yapılmış veya keçi kılından örülmüş don) için örnek olmak üzere Mehmet Akif Ersoy’a ait bir mısrayı şöyle iktibas etmiş:
“Bularak bir de pırpıta benzer dizlik...”
Eksik olarak nakledilen ve ölçüsü de bozulan bu mısranın doğru şekli şudur:

“Bularak bir de kalın pırpıta benzer dizlik...”

***

Güncel Türkçe Sözlük’te Yanlış Örnekler

Güncel Türkçe Sözlük’te “hak etmek” sözüne baktığımızda karşımıza çıkan açıklamalar ile verilen örneklerin birbirine uygun olmadığı görülüyor. Buyurun, siz de bakın ve her bir açıklamayı altındaki örnek cümleyle karşılaştırın:
1. bir emek karşılığı hakkı olan şeyi elde etmek, hak kazanmak
“Haktan ayrılmamalı.”
2. layık olduğu kötü karşılığı almak
“Üstelik adli tatil olduğu için hak sahipleri bekleşirler.”
3. bir başarı dolayısıyla ödüllendirilmek
“Bu davada hak görmüyorum.”

***

Güncel Türkçe Sözlük ve Büyük Türkçe Sözlük’te Açıklama ve İfade Hatası

“Vido çekmek” sözünün bu iki lügatte açıklaması şöyle:
“oyundaki kazanılacak sayıyı veya parayı iki katına çıkarmayı teklif etmek.”

Bu ibarenin birinci kelimesini –ki’li kullanmaya lüzum yoktur. İfadenin doğrusu “oyunda kazanılacak sayıyı veya parayı iki katına çıkarmayı teklif etmek” şeklinde olmalıdır.

***

Büyük Türkçe Sözlük’te İmla Hataları ve Yanlış Açıklama

1949 tarihli Dilbilim Terimleri Sözlüğü’ndeki “sapak” kelimesinin açıklaması Büyük Türkçe Sözlük sayfalarına şöyle aktarılmış:
“Genel kuruldan ayrılmış olan ( şekil, yapı.... )”

1. TDK’lilerin “genel kurul” diye yazdıkları sözün “genel kural” olması lazım.

2. Parantez açma işaretinden sonra ve parantez kapama işaretinden önce birer boşluk bırakılmış. Hâlbuki – yine TDK’nin Yazım Kılavuzu’na göre – buralarda boşluk bırakılmaması gerekir.

3. Parantez içinde sıralanan dört nokta TDK’nin Yazım Kılavuzu’nda mevcut olmayan bir işarettir ve o Kılavuz'a göre doğrusu üç noktadır.

***

Güncel Türkçe Sözlük ve Büyük Türkçe Sözlük’te Yanlış Açıklama

Bu lügatlerde “psikoloji” kelimesine üçüncü mana olarak verilmiş bir “ruhsal” kaydı var. Ama aslında “psikoloji” kelimesinin böyle bir karşılığı olamaz. Çünkü “psikoloji” kelimesi bir isimdir, “ruhsal” ise sıfattır; hâlbuki birbiriyle müteradif kelimeler aynı cinsten olmalıdır: Eşlerden biri isimse diğeri de isim, beriki sıfatsa öteki de sıfat... TDK lügatlerinde “psikoloji” kelimesi isim, “ruhsal” kelimesi sıfat olarak kayıtlı.

Demek ki TDK kendi kayıtlarına kayıtsız...