NECİP TOSUN'UN HİKÂYECİLİĞİNE DÂİR

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / HİKÂYE

Okunma Sayısı: 2880

Yazar: Abdullah Harmancı

NECİP TOSUN'UN HİKÂYECİLİĞİNE DÂİR

Usta İşi

09.07.2007 - 14:21, Kırkikindi

1998'de ilk öykü kitabı Küller ve Uçurumlar'ı yayınlanan Necip Tosun, 2005 yılı îtibâriyle ikinci öykü kitabını çıkardı: Otuz Üçüncü Peron (Hece Yayınları, 2005). Kitapta on dört öykü var.

Öykülerde "yolculuk" izleği öne çıkıyor. Otogarlar, otobüsler, oteller, yollar, yolculuklar... öykülerin önemli bir bölümüne hâkim. Kahramanlarımız ("kahramanlarımız" diye vurgulamaya gerek var mı?), ya memleketlerinden uzaklara doğru yola çıkıyorlar, ya da uzaklardan memleketlerine dönüyorlar. Bu yolculuklar, "dönüş"lere, yeniden başlayışlara, sorgulayışlara, hesaplaşmalara, yüzleşmelere, ödeşmelere, geçmiş seneleri hatırlayışlara sebep oluyor. İşte kitabın vurgu yaptığı, üzerinde durduğu ya da üzerine gittiği konuların başında tam da bu/nlar var.

"Aynalar ve Sırlar"da, başarısız olduğunu düşünen bir ressamın iç dünyası; "Mektup"ta, kızını yitiren ama bunu yıllarca kabul edemeyen bir annenin acısıyla hesaplaşıp bu büyük acıyı kabullenmesi; "Geçit"te, vaktiyle sağ-sol dâvâsında solcu bir genci vurmuş ve vurduğu gencin gözlerindeki ifâdenin rûhuna bıraktığı ıztırâbı uyutamayınca gidip teslîm olmuş ve on yıl mahkûmiyetten sonra hapishâneden çıkmış bir kişinin özgür kaldığı gün;"Ricat"te, yıllarca bir "dâvâ"nın sâdık neferi olmuş, ama şimdi herkesin çekilip gitmesi üzerine sâhip olduğu kitabevini kapatıp bilinmeyen yerlere doğru yola çıkan bir ihtiyar adamın yalnızlığı, yılgınlığı, "dönüş"ü; "Yağmur"da, iki yaşlı karı kocanın bütün bir geçmişlerini hatırlayıp hüzünlenişleri; "Sis Çanları"nda, yıllar önce belli bir dâvânın heyecanını birlikte yaşamış iki arkadaşın yıllar sonra karşılaşmaları ve kelimelere dökülmemiş bir sorgulama süreci; "Uğultu"da, depremde bir binânın yıkıkları altında kalan, ama sonunda kurtarılan bir kişinin kendi içinde yaşadığı değişim, depremin onda yarattığı değişim anlatılıyor.

Konuları açısından özellikle üstünde durulması gereken çok çarpıcı öyküler var. Bunlardan biri "Geçit". "Geçit"te vaktiyle karşı kamptan bir genci öldüren kahramanımız, vicdan azâbından kurtulamıyor ve polise teslîm oluyor. Çünkü maktulün gözlerini görmüştür ve o gözler peşini bırakmaz. Ülkemizin '80 öncesinde yaşadığı bir travmanın çok çarpıcı bir anlatımı bu öykü. "Ricat" ise insana ister istemez Mustafa Kutlu'nun "dâvâ delisi Kerim"ini hatırlatıyor. '80 sonrasında müşterisiz kalan bir kitapçı, en sonunda yılıyor ve şehrin otogarına doğru yürüyor. Burada herhangi bir kitapçı anlatılmıyor. Müşteri derken de basit anlamıyla "müşteri"leri kastetmiyoruz. Bir zamanlar belli bir dâvâ için bir araya gelmiş, dergiler çıkarmış, konferanslar düzenlemiş insanların dağılıp gitmeleri ve kitapçının yapayalnız kalması... Maddî ve mânevî anlamda çöküş... Ricat... Yıkılış... "Sis Çanları"nda da benzer bir durum var. Bir zamanlar belli heyecanları birlikte yaşamış, bir dâvânın ateşi etrâında halkalanmış insanlar dağılmışlar, ilkelerinden vazgeçmişler, heyecanlarını yitirmişler, ama onlardan biri, yeniden sarılıyor hayâta ve yeniden yola koyuluyor; fakat kasabadan ayrılmıyor, kasabada kalıyor!

Tosun'un öykülerinde, bir yenilmişlik, bir sessizlik, bir yalnızlık, bir keder, bir hüzünlülük hâli; kahramanlara, olaylara, betimlemelere, nesnelere, sokaklara, caddelere iyice sinmiş durumda. Ancak Necip Tosun, bu yenilmişlik duygusunun üzerine tâbiri câizse "abanmıyor." Daha doğrusu, bu yenilmişlik hâlini öykü kişileri özelinde temellendiriyor. Oysa günümüz öyküsünde, hüznün, kederin, tutunamamanın, biraz körü körüne kullanıldığını, yazarların bunu kendilerince bir anlamlandırma çabasına girmediklerini, hüznün âdetâ bir motivasyon unsuru olarak kullanıldığını görüyoruz. Yazarları "yazdıran güç", hüznün kendisi olunca, bu kederlilik hâli giderek anlamını ve temelini yitiriyor. Tosun'da durum farklı: "Uğultu" öyküsü, birbiri ardı sıra gelen olumsuz fiil ya da nitelemelerle başlıyor. Çünkü depremde göçük altında kalmış birinin "çevre"sini, iç hâlini anlatmasıyla karşı karşıyayız. Ya da "Yağmur" öyküsünde iki yalnız ihtiyar anlatılıyor ve öyküyü baştan sona saran karamsar hava hiç de "havada" kalmıyor. Ayrıca (yukarda bahsettik), "Sis Çanları"nın sonunda olduğu gibi, bütün öyküyü kaplamış olumsuz ruh hâli, tersine bir noktaya yöneliyor ve öykü kişimiz, kendini ve dünyâyı değiştirecek bir hareket için tâbiri câizse "start alıyor": "Yeniden başlayacaktı. Tâ en başından. İçi içine sığmıyordu. (...) Yıllardır ilk kez içinde yükselen çoğalıp çağlayan iç müziğini duymaya başlamıştı. Kendini, bu müziğin saran, ısıtan ritmine bıraktı." (s.59)

Gerçekçi bir anlatım, dış dünyâyı çok fazla ayrıntılandırmadan betimleme isteği, öyküde yazarın ulaşmayı amaçladığı noktaya/noktalara hizmet ediyor. Bazen hüznün, bazen iç sıkıntısının, bazen esrârengiz olanın izlerini, yazarın dış dünyâdaki nesnelere yükleyerek (dolaylı olarak) bize ulaştırmaya çalıştığını görüyoruz. Tosun'un hiçbir zaman soğukkanlılığını yitirmeyen, her şeye gerektiği kadar değinen, bir noktada gerektiğinden fazla durmak istemeyen bir üslûbu var. Üçüncü tekil anlatımda ısrar edişi de yazarın bu tutumunu destekliyor. Sâdece iki öyküde üçüncü tekil anlatımdan vazgeçilmiş olmasına rağmen, birinci tekil anlatım da sonuçta öykülerdeki "mesâfeliliği" sonlandırmıyor.

Tosun'un gerçekçi anlatımı, bizi zaman zaman gerçeküstü olana, esrârengize, bilinmeyene, düşlere, soru işâretlerine, ürpertici, şaşırtıcı, korkutucu olana götürüyor. Kitaptaki öyküleri, bu anlamda iki grupta toplayabiliriz. "Aynalar ve Sırlar", "Otuz Üçüncü Peron", "Karşılaşmalar", "Park Otel", "Yansıma" öyküleri, gerçekçi olan diğer metinlerin aksine gerçeküstücü bir boyuta işâret ediyorlar. Yazar, gerçeküstücü boyuta genellikle "rûyâ"lardan, aynalardan yararlanarak ulaşıyor. Bir insan başka bir insana dönüşüyor. Özellikle "Yansıma" öyküsünde fantastik düzlem sâde tutulmuş. Öykü, fantastik bir nitelik kazanırken aynı zamanda metafizik bir nitelik de kazanıyor. Kahramanımız, mezarlıkta gördüğü ve içten içe kendisine hayranlık beslediği "velî" bir kişiyi tâkip ederken, aslında öyle birinin olmadığını ve o kişinin kendisi olduğunu fark ediyor. Bunu daha ileri bir anlam katmanına taşıyarak, öykü kişisinin velîlik mertebesine ulaştığı gibi de okuyabilir(miy)iz(?).

Tosun, gerçeküstücü öykülerinde, "tekinsiz" durumlar yaratırken, kahramanlarının sık sık ayağını kaydırıp başını bir yerlere çarptırıyor, alınlarını kanatıyor, onları uzun uykulardan uyandırıyor. Belki bu "oyun"un biraz fazlaca kullanılmış olduğunu düşünebiliriz. "Yansıma"nın tam zıddına olarak, "Otuz Üçüncü Peron" öyküsünde fantastik unsurlar üst üste bindirilmiş. Bu öykünün, gerisinde soru işâretleri bırakarak bittiğini görüyoruz. Anlaşılması, künhüne erilmesi zor bir öykü.

Ülkemizde son yirmi otuz senede yaşanan toplumsal değişim, Tosun'un öykülerinde de yerini alıyor: "Her şey nasıl da değişmişti. Ayakkabı tâmircilerinin, terzilerin yerini bilgisayarcılar, cep telefonu bayileri almıştı. Gençlik Kitabevi ise Class İnternet-Cafe olmuştu." (s.53)

Tosun'un öykülerini okurken, (ben de hasbelkader öyküler yazan biriyim), kafamdaki bazı meseleleri çözdüm. Yaşadığımız hayâtın bize sunduğu problemleri, açmazları nasıl öyküleştirebilirim sorusunun cevaplarını, Necip Tosun öykülerinde buldum. Örneğin uzun zamandır, 'Irak'taki savaş bizim ülkemize de sıçrarsa...' korkusunu duyuyor ve üstelik bu korkunun öyküsünü yazmaya çalışıyorum. Günümüzde de sanki böylesi meselelerin üzerinde durulmaması, sanki bu kabil konuların edebiyata konu edilmekten kaçınılması gibi bir durum söz konusu. İşte böylesi bir durumu öyküleştirme heyecanını Otuz Üçüncü Peron'u okurken duydum.

Bu vesileyle sözünü etmek istediğim bir konu daha: Necip Tosun, bir yazar olarak kendi iç dünyâsının heyecanlarına kapılıp hep oradan beslenmek yoluna gitmiyor. Bence Türk öyküsünde ya da şiirinde var olduğu düşünülen "sıkışmanın", "hayatsız"laşmanın, özellikle öykü türü özelinde "sokak"sızlaşmanın bir sebebi de bu: Yazarların kendi iç dünyâlarından aldıkları rüzgârın peşinden ayrılmamaları... Bir "hüzün" romantizmidir gidiyor. Bir yalnızlık türküsü, tutturulmuş. "O taraflara" yaslanılınca yazar kendini yeni metinlere motive edebiliyor. Halbuki aynı nağmeyi, belki onun değişik versiyonlarını söylemekten öteye geçemiyor. Necip Tosun'un da bir yazar olarak kendi iç dünyâsının heyecanlarıyla yazmış olduğu öyküler var. Örneğin öykülerine fantastik motifler katmayı çok seviyor. On dört öykünün beş tânesini de zâten bu doğrultuda yazmış. Ancak "Uğultu" öyküsünün ortaya çıkışında 1999 Marmara depreminin izlerini bulmak mümkün. Yani "dışardan" vurgulara açık... Bilhassa öykü türü için ve günümüz öyküsü için böyle bir "dışardan"lığa, sosyal hayâtın vurgusuna, toplumsal örneklemelere ihtiyâcımızın olduğunu düşünüyorum.

Sonuç: Necip Tosun usta bir öykücü. Otuz Üçüncü Peron'da usta işi on dört öykü var. Bu öykülerden tek bir tânesine bile, eleştirmenlik ya da bilmiş-okurluk kibriyle burun kıvırıp geçme hakkına sâhip değiliz. Ve Necip Tosun, ustalaşmanın da bir handikap olduğunu bildiğinden, bundan sonra yazacağı öykülerde, kendisini ustalığa götüren ya da ustalığı kendisine getiren basamakları yıkarak, daha farklı yöntemlere, anlatım biçimlerine yönelecekmiş gibi gözüküyor. (Örneğin Hece Öykü 12 ve 18'deki öyküler...) İlk kitabını otuz sekiz yaşında, ikincisini ondan yedi sene sonra yayınlayan bir öykücünün üçüncü kitabını okumak için epey bekleyeceğiz anlaşılan...

NOT: Vurgular bize âittir. (Doğruluş)

AÇIKLAMA

öykü: Hikâye
izlek: Tema; ana yönelim.
betimleme: Tasvir, hayalde canlandıracak şekilde anlatma.
fantastik: Hayal gücüyle oluşturulan şey; hayâlî; olağanüstü.
künh: Tamam, bütün.