TECDİDLE İHDÂS ARASINDAKİ İNCE ÇİZGİ

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / ÎMAN VE İSLÂM

Okunma Sayısı: 4149

Yazar: Dr. Ebubekir Sifil

TECDİDLE İHDÂS ARASINDAKİ İNCE ÇİZGİ

Modernitenin etkisiyle iğdiş olmuş zihnimizde pek çok İslamî kavram ya dünyamızı tamamen terk etmiş ya da muhteva dönüşümüne uğramış durumda. Sapla samanı sıklıkla karıştırıyor olmamız bu yüzden.

Muhteva dönüşümüne uğratılmış temel kavramlarımızdan birisi de "tecdid." Bilindiği gibi Efendimiz (s.a.v), "Allah bu ümmete her yüzyıl başında dinini tecdid edecek bir(iler)ini gönderir" buyurmuştur.1

Bu hadisten hareketle bilincimize yerleşmiş bulunan "tecdid" kavramı, modern zamanlarda anlam dönüşümüne uğratılarak dinde "yenilik", "yenilenme", "yenilikçilik", "ıslah", "reform"... gibi tabirlerle birlikte, onların temsil ettiği anlayışı teyit maksadıyla dile dolanıyor. Oysa "tecdid" ile bu tabirlerin muhtevasını oluşturan anlayış arasında tam 180 derecelik bir açı farkı var.

"Tecdid", "Ceddidû îmânekum..."2, "Fe's'elullâhe Te'âlâ en yuceddide'l-îmâne fî kulûbikum"3 gibi hadislerde yer aldığı üzere, değişime maruz bırakılmış, terk edilmeye yüz tutmuş olan İslamî bir inancı, hükmü, değeri, tasavvuru aslî haline döndürmek, ilk halindeki safiyet ve tazeliğe kavuşturmak, yeniden -ilk devirlerde olduğu gibi- inancın ve amelin konusu yapmaktır. Zira imanın ne aslında ne de vasfında "değişiklik" anlamında herhangi bir yeniliğe gidilmesi söz konusu olabilir.

"Yenilik" tabiri ve diğerleri ise, yine hadislerde ifadesini bulan "ihdâs"a denk düşer. Efendimiz (s.a.v), "Kim bizim şu emrimizde (tebliğ ve beyan ettiğimiz dinin itikad ve ahkâmında) olmayan bir şey ihdas ederse, o şey merduttur"4 buyurmuştur.

Buradaki "ihdas", tam olarak "bid'at"a karşılık gelir. Zira başka hadislerde "bid'at" kavramının bu anlamda kullanıldığı malumdur. İlk akla gelen örnek "Şerru'l-umûr muhdesâtuhâ" (İşlerin en şerlisi, sonradan ihdas edilmiş olanlardır") hadisidir.5 Bu hadiste, zikrettiğim cümlenin hemen ardından "Kullu bid'atin dalâle" ("Her bid'at dalalettir") buyurulmuş olması meseleyi net olarak ortaya koymaktadır. Dolayısıyla her ne ki Efendimiz (s.a.v) ve Sahabe-i Kiram (Allah hapsinden razı olsun) zamanında olmadığı halde sonradan ihdas edilmiş, uydurulmuştur; o şey bid'attır ve merduttur.

Bid'atın başat özelliği, Din'de bir asla dayanmaması, sonradan uydurulmuş/ihdas edilmiş bir şey olmasıdır. Hadislerde geçen "muhdesât" (ihdas edilmiş şeyler) kavramının tam olarak "bid'at"a karşılık geldiği dikkate alındığında anlaşılacaktır ki, bid'atın karakteristik vasfı herhangi bir asla dayanmaksızın "ihdas edilmiş/uydurulmuş" olmasıdır. Her bid'atın dalalet olmasının hikmeti buradadır. Zira bu dinin bir tek sahibi vardır. O'nun hükmü ve iradesi dışında ihdas edilip Din'e sokulmaya çalışılan her yenilik bu sebeple dalalettir!

Dolayısıyla "tecdid" kavramının, bid'at olduğundan asla şüphe edemeyeceğimiz yaklaşımların takdiminde tedavüle sokulması tam anlamıyla bir "çarpıtma"dır! Özelde mücedditlerin ve genelde ulemanın "tecdit" faaliyeti zımnında yaptığı işle, bid'at ehlinin Din'i anlayış ve istikameti çarpıtma faaliyetiyle karıştırmak modern zamanlara mahsus bir bid'at olarak işaretlenmelidir.

Şah Veliyyullâh ed-Dihlevî, "Bu ilmi, her kuşağın adalet sahibi olanları yüklenir ve bunlar aşırıların tahrifini, ehl-i batılın ona sızarak yapacağı tahribi ve cahillerin tevilini ondan uzak tutar"6 hadisinin tecdid faaliyetini anlattığının altını çizmiştir.7 Reform anlamında yenilik faaliyetinin "tecdid" diye sunulmasına rıza gösterdiğimiz zaman her şey baş aşağı olur; Efendimiz (s.a.v)'in "dalalet" olduğunu belirttiği bid'at anlayışların sahipleri birden bire Efendimiz (s.a.v) tarafından "adalet sahibi" olmakla vasfedilen ulemanın yerine geçer. Bid'at Sünnet'in yerini alır.

Netice: Kavramların muhafazası Din'in muhafazası demektir ve bu da ancak İslamî ilimlerin ihya ve tervici ile mümkündür.

1 Ebû Dâvud, "Melâhim", 1; el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 567; et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Evsat, VI, 324.

2 Ahmed b. Hanbel, II, 59; el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 285.

3 Hadisin tamamı şöyledir: "İman (her) birinizin göğüs boşluğunda, tıpkı elbisenin eskidiği gibi eskir. Binaenaleyh Allah Teala'dan, imanınızı tecdid etmesini dileyin." el-Hâkim, el-Müstedrek, I, 45. el-Heysemî, Meca'u'z-Zevâid'de (I, 212) bu hadisi et-Taberânî'nin de el-Mu'cemu'l-Kebîr'de hassen bir isnadla rivayet ettiğini söylemiştir. El-Mu'cemu'l-Kebîr'in matbu nüshasında bulamadığım bu rivayet,muhtemelen matbu nüshada eksik olan kısımlarda yer almaktadır.

4 el-Buhârî, "Sulh", 5; Müslim, "Akdıye", 17...

5 el-Buhârî, İ'tisâm", 2; Müslim, "Cumu'a", 43...

6 et-Taberânî, Müsnedu'ş-Şâmiyyîn, I, 344; el-Beyhakî, es-Sünenu'l-Kübrâ, X 209; İbn Abdilberr, et-Temhîd, I, 59-60.

7 Bkz. Şah Veliyyullâh ed-Dihlevî, Hüccetullahi'l-Bâliğa, I, 487.