TDK'NİN YOLU

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 2570

Yazar: C.Yakup Şimşek

TDK'NİN YOLU - 2

(TDK’den Bir Düzine Hata – 29)

Türkçenin Yolu

Yolu hayatımızda ne kadar kullanıyorsak dilimizde de muhtemelen o kadar kullanıyoruz.
Yol kelimesi en eski ve bereketli Türkçe sözlerden… En derin köklerden, capcanlı gövdelerden... Asırlar geçtikçe o derin kökten, bu canlı gövdeden nice ışkınlar sürmüş. Yeni dallar uzamış; ucunda terütaze yapraklar yeşermiş, rengârenk kelimeler çiçeklenip meyveye durmuş... Dal dal büyümüş bu yol, yol almış, gittikçe genişleyip çoğalmış...
1000 sene önceki yollarımız muhtemelen hem dar hem de az olduğu için o yoldaki kelimelerimizin sayısı da azdı. Nitekim Dîvânü Lügaati’t-Türk’te yol ile başlayan yalnızca birkaç kelime madde başı olabilmiş: yol, yolak, yol yol, yolsuz.
1000 yıl sonra ise yine muhtemelen yollarımızın genişleyip çoğalmasıyla, çeşitlenip güzelleşmesiyle o yollardaki kelimeler de çoğaldı, çeşitlendi. Nitekim 1901’de basılan Kaamûs-ı Türkî adındaki Türkçe büyük lügat “yol” kelimesine 1,5 sayfa ayırmış. Ayrıca yolcu, yolculuk, yoldaş, yoldaşlık, yolsuz, yolsuzluk, yollamak, yollama, yollanmak, yollu kelimelerini de madde başı yapmış.
Bunları izah ederken araya alt madde olarak şu sözleri de dercetmiş ve açıklamış:
yol aramak, yol almak, ayakyolu, yol urmak, yola urmak, uzun yol, yolüstü, yol uğrağı, uğrun yol, ulu yol, işlek yol, yol / yolunu bulmak, yolbilir, paytak yolu, posta yolu, pîr yoluna, tatar yolu, yol tezkeresi, tramvay yolu, temür yol / demir yolu, yola çıkmak, yola çıkarmak, yoldan çıkmak, yol harcı, dört yol ağzı, yolu düşmek, yola düşmek, sidik yolu, yolu şaşırmak, yol şaşmak, yola salmak, su yolu, top yoluna gitmek, yol tası, yol tutmak, doğru yol, yoldan kalmak, yolu kapamak, kaçamak yolu, yola komak, yoldan komak, yola gelmek, yol görünmek, gözleri yolda kalmak, yol göstermek, yolgösteren, yol gitmek, yola gitmek, yoluna girmek, yolunda, yol vermek, yola yatmak, yanlış yol, yol yürümek, yol yol, yoluyla.

Dil Encümeni tarafından 1928’de tertip edilen İmlâ Lûgati’nde ise yolla başlayan kelimeler şunlar:
yol, yolüstü, yoluğrağı, yolbilir, yolteskeresi, yolcu, yolculuk, yolharcı, yoldaş, yoldaşlık, yolsuz, yolsuzluk, yoltası, yolkesici, yolgösteren, yollamak, yollama, yollanmak, yollu, yolunda.

İslamiyet’in kabulünden itibaren Türkçeye Arapça ve Farsçadan biçim biçim, envaiçeşit yollar girdi:
sırat, tarik, cadde, sokak, sebil; rah / reh, şahrah / şehrah, hıyaban…
(Arapça asıllı sırat, tarik, sebil kelimeleri bize Kur’an-ı Kerim'in nurlu yoluyla geldi.)
Balkan ve Avrupa yollarına düştükten sonra bize onlardan da türlü yollardan muhtelif yollar uzandı: Bulgarcadan patika; İtalyancadan rota (rotta); Fransızcadan ray (rail), bulvar (boulevard), şose (chaussée)...
1901’in Kaamûs-ı Türkî’sinde bunlardan rota ve şose madde başı kelimeler olarak yer alıyor. 1928’in İmlâ Lûgati’nde ise rota ve şosenin yanında ray da geçiyor. Bulvarın ise o lügatlerde olmadığı dikkate alınırsa daha sonraları yayıldığı anlaşılıyor. Fakat Sevan Nişanyan’ın tespitine göre Türkçede 1871’den beri bulvar kelimesi var, ilk kullanan da Nâmık Kemal…

Ülkemize Doğu’dan ve Batı’dan yeni ve farklı yollar geldi; bizim de yollarımız çoğalıp genişledi, sağlamlaşıp gelişti, güzelleşti. Kara, deniz, hava ve demir yolu ağları ülkemizin her yanına, köşesine, köylerine uzandı. Yeni yollar en ücra ve uzak diyarları birbirine bağladı; hayatımıza farklı güzellik, refah ve zenginlikler sağladı...
Doğu’dan ve Batı’dan gelen yollar dilimizin de ifade yollarını çoğaltıp genişletti, sağlamlaştırıp geliştirdi, güzelleştirdi.
TDK’nin bu yollar karşısında tuttuğu yolu ve bu yollarda işlediği yollu yolsuz işleri bir sonraki yazıda ele alacağım…

Yazar: C.Yakup Şimşek	30-04-11
E mail: c.yakup_simsek@dogrulus.com Yazar Hakkında Bilgi ve Diğer Yazıları		Tweet

Yorumlar: 1

yapar mı ?
bendeki izler			Tarih : 30-04-11
Ne YOL bilirdim ne de iz; ne YOL bilirdim ne yordam, bu YOLa girmeden önce. Şimdi bir de YOLLARLA ilgili bu yazıyı okudum da nice efkarlandım. Emek ve birikim taşan yazınız ve sonuna kondurduğunuz tebessüm için "CEZÂKALLAHU HAYRAN"