TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA -11

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 3179

Yazar: C.Yakup ŞİMŞEK

TDK'DEN BİR DÜZİNE HATA -11

C.Yakup Şimşek

(TDK’nin Kurgusu)

Türkçeyi en doğru kim kullanmalı?

En az Türkçe hatası yapma hakkı kime ait?

Bence bu hak TDK’nin… Mademki Türkçeyi koruyup yaşatma vazifesi en başta TDK’ye verildi, o hâlde onun Türkçe hataları yapması ne kadar hoş görülebilir? Haydi diyelim ki hatasız “kurum” olmaz; peki bir sayfada bir düzine hata olur mu? Maalesef TDK’de oluyor… Üstüne üstlük bu hatalar TDK’nin sözlüklerinde… Türkçenin en çok müracaat edilen eserlerinde…

Daha evvelki bir yazımda belirttiğim gibi, “Tertipten imla ve noktalamaya, cümle düşüklüklerinden açıklama noksanlarına, yanlış örneklere varıncaya kadar otuz iki kısım tekmili birden her ayıp TDK sözlüklerinde arz-ı endam eyliyor.”

TDK’nin lügat yanlışları, “Demâdem artar, eksilmez, tükenmez, bî-nihâyetdir.” mısrasının anlatmaya çalıştığı cinsten…

(Alacağın olsun ey TDK! Dost acı söyler diye hatalarını söylüyorum; bir teşekkür bile duymuyorum. Nesirle anlatıyorum, anlamıyorsun; nazımla söylüyorum, dinlemiyorsun… Dili kırıp döküyorsun, buna alıştık; bari dil-i perişanımızı bir nebze topla!)

Ben “bir dost” olarak acı söylemeye devam ediyorum.

***
Güncel Türkçe Sözlük’te Noktalama Hatası ve Anlatım Bozukluğu (Fesad-ı Telif / İfade Kusuru)

Bu sözlüğümüz “kurgu” kelimesinin felsefedeki manasını şöyle açıklamış:

“Uygulamaya geçmeyen yalnız bilmek ve açıklamak amacını güden düşünce, kuramsal araştırma, spekülasyon.”

Bu açıklamadaki “yalnız” kelimesi isabetli seçilmemiş; dolayısıyla "kurgu"nun bu izahı da açık değil. Sebebi şu: Türkçede bu kelime bağlama edatı, sınırlama (tahsis) edatı, sıfat ve zarf olarak kullanılmaktadır. TDK’nin yukarıdaki ifadesinde “yalnız”a bağlama edatı mı yoksa sınırlama (tahsis) edatı vazifesi mi verdiği belli değildir. Bir başka ifadeyle “fakat” yerine mi, “sadece” yerine mi kullanıldığı tam olarak anlaşılmıyor. Eğer birincisi doğruysa “ancak” yerine “fakat, ama” kelimelerinden biri; ikincisi doğruysa “sadece, yalnızca, sırf, salt” kelimelerinden biri kullanılmalıydı.

Bu cümledeki noktalama hatası (virgül eksikliği) TDK’nin en çok yaptığı noktalama hatalarından biri… Art arda sıralanmış sıfatlardan birincisi olan “Uygulamaya geçmeyen” sözünden sonra virgül konmalıydı.

Bu madde (kurgu) Büyük Türkçe Sözlük’te de aynen yer aldığı için orada da aynı hatalar tekrarlanmış.

TDK Yazım Kılavuzu’nda yazılan fakat TDK sözlüklerinde “tatbikata geçmeyen” maddeleri örnekleriyle yazsam bir kitap olur.

Sadece bir kitap mı?.. Emin değilim…

***
Güncel Türkçe Sözlük’te Anlatım Bozukluğu (Fesad-ı Telif / İfade Kusuru) ve Noktalama Hataları

Güncel Türkçe Sözlük’te “kurgu”nun üçüncü manası (Bir bütün oluşturmak için parçaları takıp birleştirme işi, montaj) için verilen örnek cümle şu:

“Demir fabrikasının kurgusu bitti, işletmeye açıldı.”

Önce basit hataları belirtelim: Örnek cümlenin sonundaki tırnak kapama işaretinden sonra, lüzumu yokken, bir kısa çizgi (-) ile bir nokta (.) getirilmiş.

Bu cümlede “anlatım bozukluğu / fesad-ı telif / ifade kusuru” var. Böylesi sözler Türkçe, dil bilgisi, Türk dili ve edebiyatı, Türk dili, dil ve anlatım ders kitap ve müfredatlarında; üniversite ve lise giriş hazırlık kursları veren dershane vb. yerlerin hazırlayıp bastırdıkları kitaplarda “özne yanlışlarından kaynaklanan anlatım bozuklukları” başlığı altında ele alınmaktadır.

Cümlenin sonunda yazarının ismi geçmediğine göre TDK sözlük grubu tarafından kurulduğu anlaşılıyor.

Bu kusurlu cümleyi şu şekilde tashih edebiliriz:

“Demir fabrikasının kurgusu bitti ve fabrika işletmeye açıldı.”

***
Büyük Türkçe Sözlük’te Noktalama Hatası

TDK’nin Büyük Türkçe Sözlük’ü “kurgu”nun dördüncü manası (Bir işe hazırlamak için yapılan telkin.) için Memduh Şevket Esendal’ın bir cümlesini şu imla ile aktarmış:

“Bankacılardan birkaçının kurgularıyla Belediye başkanlığına adaylığını koymuştu.”

Bu cümlede “Belediye” kelimesi küçük harfle başlatılmalıydı.

TDK’nin büyük / küçük harf hatasını sık yaptığı söylenemez. Nitekim aynı kelimeye Güncel Türkçe Sözlük linkiyle girdiğimizde aynı cümlenin doğru imla ile yazıldığını görüyoruz.

Tabii, bir de şu ihtimal var: TDK’miz bu kelimenin o cümlede büyük harfle mi küçük harfle mi başlatılacağı hususunda son kararını vermemiş olabilir.

***
Güncel Türkçe Sözlük’te İfade Kusuru

Sözlüğümüz sinema ve televizyon tabiri olan “kurgu”nun açıklamasını şu şekilde yapmış:

“Bir filmin değişik süre ve yerlerde çekilen bölümlerini, bir anlam ve uyum bütünlüğü sağlayarak birleştirme, montaj.”

Yanılmıyorsam TDK bu açıklamasında “uyum” kelimesini “Bir bütünün parçaları arasında bulunan uygunluk, ahenk” manasında kullanıyor. Mademki “uyum” dediğiniz şey bu demek; o hâlde niçin “uyum bütünlüğü” diyorsunuz? TDK’miz “uyum”daki bütünlüğü hissetmiyor mu?

Aynı madde Büyük Türkçe Sözlük’te de aynı kusurlu hâliyle geçmekte.

***
Büyük Türkçe Sözlük’te İmla Hatası

Büyük Türkçe Sözlük yoluyla ulaştığımız Tıp Terimleri Kılavuzu “kurgu”nun Fransızcasını aynen şöyle vermiş: Abstrait,e

Hemen belirtelim ki, “Abstre” kelimesinden sonra konmuş olan virgül (,) işareti ile “e” harfinin orada hiçbir işi yok. Bir an evvel ikisi de kaldırılmalı…

***
Büyük Türkçe Sözlük’te İmla ve Noktalama Hataları

Büyük Türkçe Sözlük yoluyla ulaştığımız Bilişim Terimleri Sözlüğü bilgisayar için kullanılan“kurgu” tabirini şöyle açıklamış:

“Kurgu İng. setup Değişik donanım birimlerinin birleşiminden oluşan bir bilgisayarda, birimler arasındaki, bağlantıların düzenlenmesi Ve bilgisayarın belli bir sorun üzerinde çalışabilmesi için gerekli ayarların yapılması.”

NOKTALAMA HATASI: Hiç kullanılmayacak yerde (“arasındaki” kelimesinden sonra) virgül kullanılmış.

İMLA HATASI: Nerdeyse hiçbir zaman büyük harfle başlamayan “ve” bağlama edatı cümlenin orta yerinde büyük harfle başlamış. (Ve böylece intikamını almış…)

***
Büyük Türkçe Sözlük’te Açıklama Kusuru

Büyük Türkçe Sözlük linkiyle ulaştığımız Yöntembilim Terimleri Sözlüğü “kurgu” için bakın ne kadar öz Türkçe (!) bir açıklama yapmış:

“Olgusal karşılığı olmamakla birlikte usalır bir durumun imgesel tasarımı.”
Cehaletimi bağışlayın; 25 yıllık bir Türkçe hocası olarak bu ifadeyi tam anlayamadım. Öz Türkçe olduğu hâlde…

Peki, niye mi anlayamadım?

İçinde bilmediğim kelime ve sözler vardı: olgusal, usalır, imgesel tasarım.

Bunlardan ikisini (olgusal, imgesel tasarım) TDK’mizin Büyük Türkçe Sözlük’üne bakarak öğrendim. Birini ise Büyük Türkçe Sözlük’te bulamadım. Dedim ki: “Galiba bu ‘usalır’ kelimesi de TDK’nin önce doğurup sonra bir yerlerde terk ettiği zavallılardan olacak. Çünkü terk etmemiş olsaydı TDK’nin bugünkü sözlüğünde bulabilirdim. Öyle ise kalkayım, sahaflara varayım, Yöntembilim Terimleri Sözlüğü’nü sorayım.” Kalktım, Kadıköy’e gittim; o sözlüğü sual ettim. Arayan bulur, demişler. Ben de buldum. Evet, aradığım kitabı buldum ama aradığım kelimeyi o kitapta da bulamadım. Evet, şu “usalır” sözü orda da yoktu… Fakat nasıl olurdu; bir sözlük kendi kullandığı bütün kelimeleri açıklamak zorunda değil miydi?

Ee, artık bunun cevabını da TDK versin…

Ne dersin ey TDK?

Nerdesin ey TDK?