TDK’DEN BİR DÜZİNE HATA

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 3342

Yazar: C.Yakup Şimşek

TDK’DEN BİR DÜZİNE HATA – 17

(TDK'nin Postası)

TDK’den Bir Düzine Hata – 16 (TDK’nin Apartmanı) başlıklı yazımda düzineyi (on ikiyi) tutturamamıştım.
Diyeceksiniz ki:
– Bu sefer tutturabildin mi?
Nerde?..
Hesabımız yine şaştı, yanlış on ikiyi aştı. Düzineme bir hâl oldu, hata on yediyi buldu. Bu gidişle düzinem de düzenim de bozulacak…
(Benim için tek teselli şu: 17. düzinede 17 yanlış buldum; yani bir şeyleri tutturdum… Fakat TDK Büyük Türkçe Sözlük’teki “posta” sayfasında 17. hatayı bulur bulmaz “posta”yı kapattım. Yoksa ipin ucunu kaçıracaktım. Tabii, züğürt tesellisini de…)
İşte, TDK'nin "posta"sı...
***
Güncel Türkçe Sözlük’te Nakil Hatası
Güncel Türkçe Sözlük “posta”nın üçüncü manasına örnek olmak üzere A. N. Asya’nın bir şiirinden üç mısrayı şöyle iktibas etmiş: “Yazısı silinmiş, kâğıdı sarı / Mektubunu geri getirdi / Dünya postaları…”
İktibas hatası: A. N. Asya’nın “Mektup” isimli şiirinde geçen bu mısralarda “M e k t u b u n u” kelimesi “M e k t u b u m u” şeklindedir.
***
Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü’ndeki “Posta” Hataları
Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Bir Sürgün”ünde geçen cümle şöyle iktibas edilmiş:
“Fakat adres yerine postada bir mektup kutusu numarasından başka bir şeye rastgelinmiyor.”
İmla hatası: TDK Yazım Kılavuzu’na göre “rast gelmek” sözü ayrı yazılır.
(Şu dört kelimenin imlasını uzun zamandır değiştirmeyen TDK'yi kutlarım: rastgele, rast gelmek, rast getirmek, rast gitmek.
1928 tarihli İmlâ Lûgati’nde bunlardan üçü mevcut olup şu imla şekilleriyle yer almaktadır: rasgetirmek, rasgelmek, rasgele. Bugün çoğu ayrı yazılan ve “rast”taki “t”nin korunduğu üç kelime orada hep bitişik yazılmış ve “rast”taki “t” düşürülmüş.
1988 baskılı İmlâ Kılavuzu’nda “rastgele” kelimesi yer almamış.
Büyük Türkçe Sözlük’te ise “rast gele = işiniz rast gitsin.” sözünü bulamadım. “Güle güle” sözü var fakat “rast gele” yok… Bu lügatin adı: Büyük Türkçe Sözlük… TDK tarafından “Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren…” diye sunulan lügat…)
***
Ahmet Rasim’in “Ramazan Sohbetleri”inden iki cümle:
“Maşallah bizim postalara bir hâl olmuş!... Benim kapınca akşama yetişmiştirler.”
Noktalama hataları (2 adet): TDK’nin Yazım Kılavuzu’na göre “Ünlemden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.” Ama yukarıdaki ilk cümlenin sonunda “ünlem işareti”nden sonra üç nokta (…) konmuştur.
Ahmet Rasim’in “Muharrir Bu Ya”sından nakledilen cümlede de aynı hata yapılmıştır: “Bereket versin son postaya!...”
İktibas ve ifade hatası: Ahmet Rasim’den aktarılan ikinci cümlenin yapı ve mana bakımından arızalı olduğu belli… Cümlenin tam ve doğru şeklini ben vereyim:
“Benim kartımı kapınca akşama yetişmiştirler.”
***
Ziya Gökalp’ın “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” eserinden bir cümle:
“Ümit Burnu’nun keşfi, Amerika’nın eski dünyaca tanınması, tıbaatın icadı, Süveyş kanalının açılması, demir yollarının, telgraf ve postaların tesisi milletler arasındaki münasebetleri artmış ve gittikçe cihanşümul bir şekil vermiştir.”
İmla hataları (2 adet): “Süveyş kanalının” yazarken ikinci kelime de büyük harfle başlatılmalı ve sonundaki “-nın” eki kesme (’) işaretiyle ayrılmalıydı: Kanalı’nın.
İktibas ve ifade hatası: Cümlede “a r t m ı ş” şeklinde geçen fiilin – doğru ifade bakımından – “a r t ı r m ı ş” olarak kullanılmış olması lazım.
***
Necip Fazıl Kısakürek’in “Sultan Vahidüddin” adlı kitabından bir cümle:
“Hariciye, Nafai, dâhiliye, posta ve Telgraf Nazırları istifa etmiş.”
İmla hataları (4 adet): Cümlede dört nazırlık (= bakanlık) ismi geçiyor. Birincisi (Hariciye) cümle başı olduğu için büyük harfle başlatılmış; ikincisi (Nafia) yine büyük harfle, üçüncüsü (dâhiliye) küçük harfle, dördüncüsünün bir kelimesi (posta) küçük, iki kelimesi (Telgraf Nazırları) büyük harfle başlamış. “Nafia” kelimesi de “Nafai” diye tuhaf bir şekil almış. (TDK Tuhafiyesi’nde daha “tuhaf” şeylerin de bulunabileceği hatırdan çıkarılmamalı: “Muzafunileyh”in “mumfünüeyh” şeklinde yazılması gibi… Aha, aruzum geldi: Velhâsılı, imlâ karışıp çorbaya dönmüş.)
Nazırlık isimlerinin büyük veya küçük harfle başlatılmasına gelelim: Ya hepsi büyük harfle ya da hepsi küçük harfle başlamalıydı.
***
Sami Paşazade Sezai’den iktibas edilen bir cümle:
“Zarfın üzerindeki pul, İngiliz pulu ve onun yanındaki posta damgası londra damgası...”
İmla hatası: TDK’miz “İngiliz”i büyük harfle başlatmış ama “Londra”yı küçük harfle…
Noktalama hatası: “Zarfın üzerindeki pul”dan sonra virgül konması lazımsa “posta damgası”ndan sonra da lazım; değilse ikisinde de lazım değil…
***
Reşat Nuri Güntekin’in “Yaprak Dökümü”nden bir cümle:
“Böyle kimsenin kılına dokunmadan iki üç posta daha yaptın mı tamamdır.”
İfade kusuru: “Böyle” kelimesinden sonra virgül olması lazım… Aksi hâlde “böyle” kelimesi “kimse”nin sıfatı olur. Eğer Reşat Nuri Güntekin’in kastı buysa mesele yok… Fakat şayet burada “kimsenin kılına dokunmadan” zarfının ifade ettiği hâli belirtiyorsa – muhtemelen öyledir – “Böyle”den sonra mutlaka virgül konmalı.
***
Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü “posta” kelimesinin sekizinci manasını şu ifadeyle açıklamış:
“24 saatlik çalışma gününün, çalışma bölümlerinden her biri, vardiya.”
Noktalama hatası (2 adet): Bir isim terkibi olan “çalışma gününün, çalışma bölümleri” içinde virgül (,) olmamalı.
Aynı hata Güncel Türkçe Sözlük’te de var.
Virgül (,) işaretini – Reşat Nuri Güntekin’in cümlesinde olduğu gibi – lüzumlu yerlerde bazen kullanmayan TDK’miz bazen de – yukarıdaki ibarede olduğu gibi – lüzumsuz, hatta yanlış yerlerde kullanıyor.
Lüzumluyla lüzumsuzu, doğruyla yanlışı bu kadar karıştırmayan bir TDK'ye kavuşmak dileğiyle…