STRATEJİ İNSAN HAYATINDAN DAHA DEĞERLİ DEĞİLDİR

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / TEFEKKÜR

Okunma Sayısı: 2639

Yazar: Süleyman Seyfi Öğün

STRATEJİ İNSAN HAYATINDAN DAHA DEĞERLİ DEĞİLDİR

Modernliğin her şeyi doğaya referansla bir kesinlik konusu hâline getirmeye çalışmış olduğunu biliyoruz. Bu, insana dâir her şeyin insandan alınıp, ya da insansızlaştırılıp nesnel kılınması anlamına geliyor.

Bu bakış ve kavrayış, ancak modern iktidar tarihi ile ilişkilendirilebilirse anlaşılabilir. Ama kestirmeden gidip sürecin sonuçlarına bir bakalım:

Bir süreci ya da olguyu insansız anlamanın konusu haline getirmek, en basitinden onun araçsal tarafını pekiştirecektir. Modern dünyada, tekniğe baskın bir teknolojik birikim tarihi işte bunun meyvesidir. Bu azmanlaşan teknolojik birikim, eş anlı olarak da eylemin sorumsuzluğunu da mümkün kılmaktadır. Dünyevîleşmiş epistemolojiler buna örnek verilebilir. Örneği ayrıntılaştıralım: Nükleer fizik bilgilerimizle bir nükleer silâh yapabiliriz. Ama bunu bize sağlayan seküler epistemolojinin ne başında, ne ortasında, ne de sonunda; onu 'yapma', ya da 'atma' dedirten herhangi bir uyarıcı mevcuttur. Bu a moral (ahlâkî sorumluluk almama hâli) boşluk insanlığa çok acı tecrübeler yaşattı, yaşatmaya devam ediyor.

Nesnelcilik, ağır tarihsel yenilgilerden yaşamış, günümüzde epistemolojik olarak çok tartışmalı hâle gelmiştir. Tartışmalı olduğu alanlar, bırakalım insanlık durumlarıyla- mesela tarihten ya da toplumdan yasa türetmenin neredeyse imkânsız olduğunun anlaşılması- ilgili alanlar olmayı; makro fizik ile mikro fiziğin yakasının bir araya gelemediği bizzât fizik bilimleridir. Quantumculardan başlayarak olumsallık , tesadüfîlik yasalı düşünmenin yerini sallamaktadır.

Ferahlatıcı olması beklenen bu dönüşümün teorik dünyalarımıza etkisinin yine de çok hayırlı olduğunu sanmıyorum. Hatta insanbilimlerine olan etkisinin, eskisinden de beter olduğunu düşünüyorum. Genellikle olan belirsizlik ilkesinin bastırmasıyla, insansızlaştırma ve ahlâkî sorumluluklardan arınmış olma halinin daha da pekiştirilmesidir. Bu geçişi en iyi siyasal tarihte, 'reel-politik' ile 'politik strateji' kavramlarının yer değiştirmesinde izleyebiliriz.

Siyasetin nesnelleşmesi 'reel-politik' kavramında kıvama ermiştir. Kabaca ortaya koyalım: Reel-politik savaşın maddî mâliyetlerini, insan mâliyetlerinin önüne koyabilme insafsızlığıdır. Bu kavramın iç bükey yüzü merkantilizm, aydın despotizmi; dış bükey yüzü ise sömürgecilik ve emperyalizm gibi ağır bedelli tarihsel süreçlere isabet eder.

Bugün reel-politik kavramı fevkalâde yıpranmış ve pek de tercih edilmeyen bir kavramdır. Onu 'strateji' gibi daha az yıpranmış bir kavram ikame ediyor. Reel-politik düşünüş ile stratejik düşünüş arasındaki fark düzenlilikler üzerinden hesaplama ile belirsizlikler üzerinden spekülasyon yapma farkıdır. Reel-politik hesaplayıcı bir akıl ile mâliyeti en düşük başarılara odaklanırken; stratejik düşünüş aynı odakta olmakla beraber belirsizlikleri arkasına alan spekülâtif bir akıl yürütmeyle iş görüyor. Bu spekülâsyonlar reel-politik öngörülerden farklıdır. Vahim olan şudur: Spekülâtif alan herkesi her şeye şirk koşabilen bir alandır. Ortalığın stratejistlerden geçilmemesi de bunun göstergesi olsa gerekir. Reel-politik dünyanın özel devşirmelerle, az sayıda insana açtığı karar alma süreçleri, stratejik karşılıkları itibarıyla hayli belirsiz yapılanmalara ya da ağlara (net-work) denk düşüyor. Velhâsıl, stratejik bakışlar insansız analizleri olağanlaştırıyor ve pekiştiriyor. Bu pekiştirmenin acı tarafı, bazı tercihleri zorunluluk gibi gösterip insan iradesinin önüne koymasıdır. Oysa gerçekler karşısında kabulcü olmak ihtimallerden birisiyse; yek digeri de ona karşı durabilmektir.