KİM ÇOCUK EDEBİYATI YAZARIDIR? (3)

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / EDEBİYAT

Okunma Sayısı: 2924

Yazar: Mustafa Ruhi Şirin

KİM ÇOCUK EDEBİYATI YAZARIDIR? (3)

KİM ÇOCUK EDEBİYATI YAZARIDIR? (2) Nedir bu içindeki çocuk? Yazarın-şairin-sanatçının birlikte yaşadığı çocukluğu
mu? Evet! Michael Ende’ye göre, doğallığını ve yaratıcılığını yitirmemiş her insanın
içinde yaşar bu çocuk. Michael Ende, büyük düşünürlerin, ilk çocuk sorularına
dönmekten başka bir şey yapmadıklarını şöyle açıklar: “Nereden geliyorum? Neden
dünyadayım? Nereye gidiyorum? Hayatın anlamı nedir? Büyük yazarların, sanatçıların,
bestecilerin yapıtlarının, onların içlerindeki tükenmeyen çocuğun oyunlarından
kaynaklandığına inanıyorum. İster dokuz, ister doksan yaşında olalım, gerçek
yaşımızdan tamamen bağımsız olan içimizde yaşayan bu çocuktur; şaşırma, soru
sorma, hayran olma yetisini yitirmeyen çocuk; öylesi kırılgan ve korunmasız olan, acı çeken, teselli bekleyen ve uman içimizdeki çocuk; yaşamımızın son gününe dek
geleceğimizi anlamlandıran içimizdeki çocuk.” (Ende, 1991: 5)
Hakiki çocuk edebiyatı yazarı-sanatçısı, içindeki çocuk sayesinde doğal çocuk
dili ile tıpkı doğal ortamda kozasını örmeyi ve uçup gitmeyi başaran kelebeğe benzer.
O, hep önce kendi çocukluğunu açıklar ve yazdıklarını ona beğendirir. Yalnız
felsefe, psikoloji, pedagoji ve çocuk gerçekliğini bilmenin yetmeyeceğini, bunun
daha ötesinin gerekli olduğunu da bilir. Çocuk edebiyatı yazarlığını çocuğun safında
yer almak, çocuğa “Evet” diyebilmek, ona eğildiğini saf bir hayal gücü ve
güler yüzlü iyi bir anlatım kullanmak biçiminde tanımlıyorum. Maxim Gorki de bu
yazarlık biçimini küçümseyenlere cevap verir gibidir: Yetişkinler için yazıldığı gibi
çocuklar ve gençler için de yazmak gerek, yalnız daha iyisini.
Hakiki çocuk edebiyatı yazarlarının durumu rüyasında kelebek olduğunu gören
adama benzer. Ama uyandığında, rüyasında kendini bir kelebek olarak gören bir
insan mı, yoksa rüyasında kendini bir insan olarak gören bir kelebek mi olduğunu
bilemez. Benim hakiki çocuk yazarı ve şairlerim: Antoine de Saint- Exupéry, Lewis
Carrol, Carlo Collodi, Marcel Aymé, Fazıl Hüsnü Dağlarca’dır.

Diğer, ipek böceği örneğine gelince: İpek böceği, sınırlandırılmış sanal fiziki
ortamda, yönlendirilerek kozasını örer. Tırtıl henüz incir çekirdeği büyüklüğünde
bir yumurtayken insan eli ile sıcak yerlere konur. Kendiliklerinden çıkmazlarsa,
ortamın ısıtılması gerekir. Yumurtadan çıkan tırtılların önüne beyaz dut dalları bırakılır.
Parmak büyüklüğünde tırtıl olabilmeleri için epeyce bir zamanın geçmesi
gerekir. Tırtıl, kozasını ceviz büyüklüğünde ördükten on gün sonra, kanatlı kelebek
hâlinde kozasından çıkar. Dişi ile erkeğin buluşması sağlanınca da erkek ipek böceği
uçup gider. Dişi ipek böceği ise yumurtaları alındıktan sonra ölür ya da uçar.
Yine de ipek elde etmek için kozaları bir gün güneşli ortamda bulundurmak gerekir.
İkinci tür çocuk edebiyatı yazarlarının durumu dış yardımla kozasını ören ipek
böcekleri gibidir. Bu yazar grubu çocuk edebiyatı yazarlığı için yeniden bir dil öğrenir
gibi çocuk dilini öğrenmekle işe başlar. Suskunluğa bürünen içindeki çocuğu
uyandırmaya yönelir, içinden çıkıp gitmişse onu ilk çocukluk cennetine çağırmayı
dener.

İkinci tür çocuk edebiyatı yazarları çocuğu yeniden tanımayla işe başlar. Bu
durumda, Piaget’nin bize hatırlattığı gibi, çocuk düşüncesinin dil ile olan ilişkisini
öğrenerek işe başlamak gerekir. Bu yazar grubunun inceleme, gözlem ve bu sürecin
çocuk mantığı açısından nasıl çalıştığını öğrenmesi tam anlamıyla bir zorunluluktur.
Çocuk dilinin yapısı ve oluşumu, duygu ve zihinsel gelişim yanında çocuğun algılama
düzeyine uygun değilse, yazarın dil dizgesi çocuğun düzeyinin altında ya da
üstünde kalacaktır. Hakiki çocuk edebiyatı yazarı çocuk mantığının nasıl çalıştığını
bildiği için bunu estetik bir dil kullanarak sağlayabilirken, çocuk dili’ni sonradan
öğrenerek kazanan çocuk edebiyatı yazarı pedagojik dili kullanmasına karşın, çocuğun beğenisini kazanma imkânı bulamayabilir. Çünkü pedagojik dil ve pedagojik
kaygıları çocuk edebiyatı yazarlığını sınırlandırır.

Estetik-poetik dille yazılmış çocuk kitabının, çocuk üzerindeki etkisi ise daha
fazla ve oylumludur. Estetik-poetik dille yazılmış çocuk kitabı ise pedagojik dil ve
anlatım bileşkesinden öte bir şeydir. Estetik dil dizgesi geliştirici bir işleve sahipken,
pedagojik dil dizgesinin bilgilendirici işlevi öndedir. Eğitici amaçlı metinde edebiyat,
pedogojinin sınırları içinde kalır. Sanatın sezdirme, zevk, eğlence ve hoşça
zaman geçirme boyutundan yoksun bir eser ile edebiyatı-sanatı önceleyen bir eserin
anlam katmanı farklıdır.

Hakiki çocuk edebiyatı yazarı kâinatta ne varsa her şeyin konuştuğunun farkında
olarak yaşar. Dünyayı çocuk bakışıyla algılar, gözlem ve sezgi gücü yüksektir,
yaşadığı çağın-zamanın çocuk gerçekliğine uygun bir dil kullanır. Bu yazar grubu
bir çocuk gibi meraklı, soru soran, sınayan, düşüncesini açıklamaktan çekinmeyen,
eleştirel bakabilen ve özgür kalabilen sanatçı örneğidir. O hep, dünyaya kendi çocuk
evinden açılır. Çocuk dilinin ilk anlamından öte anlamlarının da farkındadır.
Hakiki çocuk edebiyatı yazarı ile pedagojik dille sınırlandırılmış çocuk yazarı
arasındaki temel farklardan biri de şudur: Hakiki çocuk edebiyatı yazarı en soyut
temaları bile eserinde somutlaştırma, bilinç ile bilinç dışı, somut ile soyut arasında
yüzleşebilme ve yalın yazma başarısı gösterirken; didaktik-öğretici dili kullanan
yazar tarif, tanım ve öğreticilik sınırında kalır. Oysa “gerçek sanat ve edebiyat, kafa,
yürek ve duyuların bütünlüğünden” oluşabildiği oranda ancak estetik ve kalıcı olmayı
başarabilir. Çünkü, kanonik eser olabilmenin temel ölçütünü edebî değer ve
estetik saygınlık belirler. (Şirin, 2014: 375) Harold Bloom’un Batı Kanonu’nda altını
çizdiği gibi, “kanona sadece edebi güçle girilir. (Bloom, 2014: 35) Anlatımı, tonlaması,
gerçekçi ya da düşsel yönü daima önde olması gereken iyi çocuk edebiyatının
ise yaş sınırı yoktur. Hans-Heino Ewers gibi ben de çocuk kitaplarını yetişkinler,
yetişkinlerin kitaplarını ise çocukların okuyabileceğini savunmayı sürdüreceğim.
Çocuk edebiyatı yazarlığı ve çocuk yazarları üzerinde anlaşabilmenin zor olduğunun
farkındayız. Çocuğa ve edebiyata yaklaşımı nedeniyle herkesin onayladığı
ortak yazar tipi yoktur. Bu noktada, çocuğa ve edebiyata benzer açıdan yaklaşanların
ortak yazar tiplerinden söz edilebilir. Peter Schneider’in gerçeklik yaklaşımı
dikkate alındığında, “biçimsel-otoriter, sanatsal, eğitsel ve eleştirel gerçekliği” benimseyen
yazar tipleri ve alt türleri üzerinde durulabilir (Dilidüzgün’den naklen,
1996: 74). Çocuk edebiyatı yazar tiplerini belirleyen birincil kaynak yazarların eserleri,
bu eserlere yansıyan yazar bakış açıları ve yazar tutumlarıdır. Yazar tipleriyle
ilgili Selahattin Dilidüzgün’ün bizde yaptığı ilk çalışmada, öğretici, ideal çocuk
anlayışına yaslanan, çocukluğuna öykünen, yanılsamacı, ideolojik, gerçekçi ve çocuğu
anlayan altı yazar tipini yeterli bulmayabilirsiniz (2006: 44). Çünkü herkesin
çocuk yazarlığına ve çocuk yazarına yüklediği anlam farklıdır.

Sahi kim çocuk edebiyatı yazarıdır? Bu soruyu şöyle de sorabiliriz: Sahi çocuk
yazarın, yazar çocuğun nes(y)idir? Yetişkin jürisinin kararını kolaylaştırmak için bir
sorum daha var: Adına yer verdiğim yazarlar yanında, dünden bugüne kitaplarını
okuduğunuz yazarlar arasından sizin de çocuk edebiyatı yazarlarınız var mı?

Kaynaklar:

Bloom, Harold (2014) Batı Kanonu/ Çağların Ekolleri ve Kitapları, çev. Çiğdem Pala Mull,
İstanbul: İthaki Yayınları.
Çocuk Edebiyatı Yıllığı 1987, Yayıma Hazırlayan: Mustafa Ruhi Şirin, İstanbul: Gökyüzü
Yayınları.
_______ (1996), Çağdaş Çocuk Yazını/ Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım, İstanbul: Yapı Kredi
Yayınları.
Dilidüzgün, Selahattin (2006), “Türkiye’de Çocuk Edebiyatına Bakışlar ve Çocuk Edebiyatı”,
Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Kurultayı Bildiriler Kitabı, Yayıma Hazırlayan:
Yusuf Çotuksöken, Necdet Neydim, İstanbul: T.C. Maltepe Üniversitesi Yayınları.
Ende, Michael (1991), Fantazi Oyunundan Duyulan Haz, çev. Çağlar Tanyeri Ergand, Metis
Çeviri, sayı 15, Bahar.
Erdoğan, Fatih (2001), Çocuklar İçin Yazmak: Edebiyatın Destursuz Girilen Bağı, Dünya
Kitap, 6 Temmuz 2001, sayı: 116, s. 12-13.
Hughes, Monica (1989), “Çocuklar İçin Yazmak İp Üstünde Yürümektir”, çev. Zeynep Erk,
Çocuk Edebiyatı Yıllığı 1989, Yayıma Hazırlayan: Mustafa Ruhi Şirin, İstanbul: Gökyüzü
Yayınları.
Kaminski, Winfred (2009), Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, çev. Yılmaz Baş, Ankara:
Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kaya, İsmail (2000), “Çocuk Kitabı Resimlemesinde Klişe Yaklaşımlar” 1. Ulusal Çocuk
Kitapları Sempozyumu: Sorunlar ve Çözüm Yolları (Yay. Haz.: S. Sever), Ankara: AÜ
Eğitim Bilimleri Fakültesi ve TÖMER Dil Öğretim Merkezi Yayını, s. 178-186.
Mattehews, Gareth B. (2000), Çocukluk Felsefesi, çev. Emrah Çakmak, Gendaş Yayınları,
İstanbul.
Saint-Exupéry, Antoine de (2013), Küçük Prens, çev. Sumru Ağıryürüyen, İstanbul: Mavibulut
Yayınları.
Shavit, Zohar (1991), Çocuk Yazını Çevirisinin Yazınsal Çoğuldizgedeki Konumu Açısından
Belirlenmesi, çev. Pınar Besen, Metis Çeviri, sayı 15, Bahar.
(Seber), Cemal Süreya (1993), Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi, Yayıma hazırlayan Necati Güngör),
İstanbul: Broy Yayınları.
Sever, Sedat (2008), Çocuk ve Edebiyat, İzmir: TUDEM Yayınları.
Şirin, Mustafa Ruhi (2007), Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, Ankara: Kök Yayıncılık.
_______ “Çocuk ve İlk Gençlk Edebiyatında Kanon Gerekli midir?”, Türk Dili Dergisi Çocuk
ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı, Aralık 2014, sayı: 756.
Taner, Haldun (1974) “Çocuklara Oyun Yazabilmek”, Milliyet Sanat dergisi, sayı: 71.
Taşdelen, Vefa (Yayımlanmamış makale), “Resimli Çocuk Kitaplarının Estetik ve Pedagojik
Boyutu Üzerine Çocuk Edebiyatında Görsel Algı”, 8 sayfa.
Tournier, Michel (1982), “Çocuklar İçin Yazmak Çocuk Oyuncağı Değildir”, UNESCO’dan
Dünyaya Açılan Pencere Görüş, Haziran, sayı 6, s. 33-34.
Yaşar Kemal, (1979), Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca, İstanbul: Arkadaş
Kitaplar.
Türk Dili Dergisi, Dilin Perdeleri Özel Sayısı, Kasım-Aralık 2015, sayı 767-768

Yazının kaynağına ulaşmak için tıklayınız.

Yazının 1. bölümünü okumak için tıklayınız.