TDK'DEN ÖZÜRLÜ CÜMLELER

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 2227

Yazar: C.Yakup Şimşek

TDK'DEN ÖZÜRLÜ CÜMLELER

TDK’nin 12 Temmuz 2010 tarihinden itibaren İnternet sitesinde hizmete sunduğu Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu'na halkın da “katkı”ları kabul edilecekmiş... TDK bu hususu şöyle ifade ediyor:
“Dilimize girme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık bulma çalışmalarına geniş katılımın sağlanması, konuya katkısı olabilecek herkesin görüşlerinin alınabilmesi amaçlanmaktadır…
“Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu’nda yer alan yabancı sözler, bunların özgün biçimleri, kullanım alanları, anlamları ve karşılıklarına yönelik eleştiri ve önerilerinizi yskkatki@tdksozbul.gov.tr adresine bildirebilirsiniz. Kılavuzumuz sizlerin katkılarıyla gelişecek ve zenginleşecektir.”
TDK halkın bu işe nasıl “katkı”da bulunabileceğini sitesindeki “KATKI” başlığı altında açıklıyor, gelecek teklif ve tenkitler için de adres bildiriyor.
Bendeniz gerçi şu makaleye kadar yüzlerce Türkçe hatasını bularak TDK’ye epey yardımcı olmuşumdur ama “KATKI” başlığını ve TDK’nin yardım davetini görünce gene dayanamadım, özürlü cümlelerine el uzatmadan edemedim.

Planda Zayıflık
“KATKI” başlığı altında sunulan metnin ilk cümlesi şöyle: “Dilimize girme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık bulma çalışmalarına geniş katılımın sağlanması, konuya katkısı olabilecek herkesin görüşlerinin alınabilmesi amaçlanmaktadır.”
Bu cümle bir yazının ilk cümlesi olmaya müsait değildir.

Yanlış Kelime Kullanılması
“Sizden gelen öneriler, ilgili kurullarımızca dilimize uygunluğu ve işlerliği açısından değerlendirildikten sonra bu önerilerden uygun görülenler Türk Dili dergisinde yayımlanacak; daha sonra da Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu’na ve Güncel Türkçe Sözlük’e eklenecektir.”
Bu cümlede “dilimize uygunluk ve işlerlik” sözüne dikkat buyurunuz. Neyin “dilimize uygunluk ve işlerliği”nden bahsediliyor? Cümledeki ifadeye göre “öneriler”in… Peki, “önerilerin dilimize uygunluk ve işlerliği” olur mu? Elbette olamaz…
Dolayısıyla TDK’nin yukarıdaki cümlesi yanlış bir cümledir.
TDK bu cümledeki hataya nasıl düşmüştür?
Şöyle: Metnin tamamına bakarsak görürüz ki TDK Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu için vatandaşların da fikirlerini merak ediyormuş; hatta yabancı sözlere Türkçe karşılık bulmak üzere onların teklif edecekleri kelimelerden uygun görülenleri Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu’na ve Güncel Türkçe Sözlük’e almaya da hazırmış...
İşte TDK’nin “öneriler” derken kastettiği şey, vatandaşlardan gelecek olan, teklif mahiyetindeki “kelimeler”dir. Nitekim kelimelerin “dilimize uygunluk ve işlerliği”nden pekâlâ bahsedilebilir.
Fazla uzatmayalım. Yukarıdaki kusurlu ifadeyi düzeltmek için ya “öneriler”e uygun birtakım sıfatlar (Mesela "mantıklı, makul, yerinde, isabetli" vs.) kullanılmalıydı veya “Sizden gelen öneriler” yerine “Sizden gelen kelimeler / Teklif edilen sözler” gibi ifadeler tercih edilmeliydi.

Söz Dizimi (Nahiv, Sentaks) Hatası
“Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık önerirken bu tür sözlerden bir bölümünün dilimizde zaten bir karşılığı olduğu (bodyguard: koruma; proses: süreç; bold: koyu; natürel: doğal; pozitif:olumlu/artı gibi) unutulmamalı, öncelikle ele alınan yabancı söz için dilimizde herhangi bir karşılık olup olmadığına bakılmalıdır.”
Bu cümlede “öncelikle” zarfının nereye konulacağı üzerinde pek düşünülmemiş. Bu zarf yukarıdaki yerindeyken “ele alınan” sıfat-fiilinin zarfı sayılır. Dolayısıyla cümlede virgülden sonraki kısmın manası şu olur:
“Karşılık bulmak için önce hangi yabancı söz ele alındıysa o yabancı söz için dilimizde herhangi bir karşılık olup olmadığına bakılmalıdır. İkinci sırada ve daha sonra ele alınanlar içinse dilimizde herhangi bir karşılık olup olmadığına bakılmasa da olur.”
TDK’nin vatandaşlara böyle bir tavsiyede bulunması – tabii ki – beklenmez. (Ama sağlıklı olmayan ve maksadına uymayan cümleler kurması – maalesef – beklenir.)
TDK yukarıdaki cümlesini maksadına uygun şekilde kuramamış, ben kurayım bari:
“Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık önerirken bu tür sözlerden bir bölümünün dilimizde zaten bir karşılığı olduğu (bodyguard: koruma; proses: süreç; bold: koyu; natürel: doğal; pozitif:olumlu/artı gibi) unutulmamalı, ele alınan yabancı söz için öncelikle dilimizde herhangi bir karşılık olup olmadığına bakılmalıdır.”
Daha evvel de TDK sayfalarından beş adet yanlış cümle bulmuş ve bunların düşüklüklerini açıklamıştım. Fakat TDK, kusurlu cümleler kurmaya – ne yazık ki – devam ediyor. Ben de bunları – maalesef – görüyorum…
TDK’nin kusuruna baksam mı, bakmasam mı? Bilmiyorum…
Bakmasam olmuyor, baksam olmuyor…
Çünkü "Söylesem te'sîri yok; sussam gönül râzî değil..."