TDK BAŞKANININ TÜRKÇESİ

ÂYET-İ KERÎME

Ey Peygamber! Dinlerine uymadıkça Yahudiler de Hrıstiyanlar da senden asla hoşnut olmayacaklardır.

Bakara, 120.

HADÎS-İ ŞERİF

Dünya tatlı ve caziptir. Allah sizi dünyada egemen kılacak ve nasıl davranacağınıza bakacaktır. Dünyadan ve kadınlardan sakının.

Müslim, Rikak, 99.

SÖZÜN ÖZÜ

Bir düşünce için ölümü göze almak, kendini feda ediş değil; hayatı anlamlandırmaktır.

İsmet Özel

Kategori : / DİL KALESİ

Okunma Sayısı: 2131

Yazar: C.Yakup Şimşek

TDK BAŞKANININ TÜRKÇESİ - 1

TDK’nin Türkçe yanlışları yalnızca sözlüklerinde mi? Hayır…
TDK reisi olan Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın Beyefendi’nin de birçok Türkçe hatasını görmek mümkün.
TDK’nin resmî İnternet sitesinde “TDK VE TTK'DEN AÇIKLAMA - TÜRK DİL KURUMU BAŞKANI PROF. DR. ŞÜKRÜ HALÛK AKALIN VE TÜRK TARİH KURUMU BAŞKANI PROF. DR. ALİ BİRİNCİ’NİN KURUM GELİRLERİYLE İLGİLİ OLARAK ANADOLU AJANSINA YAPTIKLARI ÖZEL AÇIKLAMA” başlığı altındaki bir sayfalık metinde bir düzine Türkçe hatası var.
Açıklama metninin altında Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Ali Birinci’nin de adı yer almış ama bu metne son şeklini hiç şüphesiz, Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın vermiştir.
İşte TDK’nin başından (ve aynı zamanda bir Türk dili – edebiyatı profesöründen) Türkçe hataları:

Noktalama Hataları
1. Hata:
“Son günlerde bir gazetede yayımlanan haberlerde kurumlarımızın gelirleriyle ilgili yanlış bilgiler verilmiş, yine aynı gazetede bu yanlış bilgilere dayalı yanlış yorumlar yer almıştır.”
Bu cümlede “yorum” isminin art arda sıralanmış sıfatlarından olan “bu yanlış bilgilere dayalı” sözüyle “yanlış” kelimesi arasına virgül (,) konmalıydı.
2. Hata:
“Ayrıca yıllar itibarıyla Kurumlarımıza düşen paylarda da yanlışlıklar yapılmış böylece kamuoyuna yanlış bilgi verilmiştir.”
Burada sıralanmış cümlelerden ilkinin son kelimesi (yapılmış) ile sonra gelen cümlenin ilk kelimesi (böylece) arasına virgül (,) getirilmeliydi.
3. Hata:
“Bu tutar da dâhil edildiğinde, gazetede ileri sürülen “uçuk” rakama yaklaşmak bile söz konusu olmayacaktır.”
TDK Yazım Kılavuzu “Virgül” bahsinde bu işaretin kullanılacağı ve kullanılmayacağı yerleri anlatırken diyor ki:
“Metin içinde zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz.”
TDK başkanı yukarıdaki cümlede TDK Yazım Kılavuzu’nun bu dediğine uymamış. Nitekim cümlede geçen “edildiğinde” kelimesi zarf-fiil yapan eklerden birini (-diğinde) almıştır ve kendisinden sonra virgül konmuştur.
4. Hata:
“Bankadaki paranın tamamını alıp harcayalım” diye bir şey asla söz konusu değildir.”
Burada tırnak ( “ ” ) işareti içine alınan iç cümlenin (Bankadaki paranın tamamını alıp harcayalım) sonunda nokta (.) olmalıydı.

İmla Hataları
1. Hata:
"İş Bankasının 2009 yılı kârından bütün paydaşlarına dağıtacağı brüt temettüün tamamı ‘tahmini’ denilerek Kurumlarımıza ait gibi hesaplanmıştır.”
TDK’nin en çok ihmal ettiği imla meselesi: Uzun hecelerin, ince telaffuz edilen seslerin gösterilmesine yarayan düzeltme (^) işareti… Bu cümledeki ‘tahmini’ kelimesinin son harfi şapkalı olmalıydı: tahminî.
2. Hata:
Açıklama metninde verilen TL rakamlarının imlasında yanlışlıklar vardır:
221.003.833,87 / 65.736.522,98 / 346.045.193,81 / 654.801,68 / 35.771.468,35 / 52.531.991,32 / 77.647.894,31 / 95.443.911,55 / 140.555.545,41 / 39.402.055,12 / 131.473.045,95 / 442.007.667,74
Bu rakamların imlasına dikkat edilirse her birinin başından itibaren üçlü gruplara ayrılarak yazıldıkları, her grup arasında nokta (.) konduğu, ancak üçüncü grupla son grup arasında nokta değil virgül (,) işaretinin kullanıldığı görülür.
TDK Yazım Kılavuzu bu hususta şu kaideyi yazıyor:
“Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500.”
Bu hükme göre rakamların bu üçlü grupları arasında nokta haricinde bir işaret konmamalı.
3. Hata:
Bu rakamlardan iki tanesi “üleştirme sayıları” şeklinde olup şöyle yazılmıştır:
221.003.833,87’şer / 65.736.522,98’er.
Burada yine TDK Yazım Kılavuzu’na bakıyoruz ve şu kaideyi okuyoruz:
“Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir: 2'şer değil ikişer, 9'ar değil dokuzar, 100’er değil yüzer.”
Demek ki açıklamada bu rakamlar da yanlış yazılmış.
Acaba neden böyle yazılmış? Eğer “Üçten fazla rakamlı sayılar yukarıdaki kaidenin istisnasıdır.” deniyorsa bu da Yazım Kılavuzu’nda belirtilmelidir.

İfade Kusurları
1. Yapısı karışık, manası çapraşık bir cümle:
“Bütçelerimiz, her kamu kurumunda olduğu gibi önceden tasarlanmakta, gelecek döneme ilişkin yapacağımız çalışmalar, yayımlayacağımız kitaplar, yapacağımız etkinlikler belirlenmekte, Bütçe Kanunu kapsamında oluşturulmaktadır.”
Tam bir ifade kusuru… Nitekim bu cümleye göre “Oluşturulmakta olan(lar) ne(ler)dir?" sorusunun cevabı “bütçelerimiz, çalışmalar, kitaplar, etkinlikler”dir. İfadenin yapısını bir miktar göz ardı edersek “oluşturulmakta” olanın “bütçe” olduğuna karar veririz. Fakat kastedilen bu manaya uygun bir cümle kurulamamıştır.
2. TDK Başkanının “Uçuk” Lafı
Medyada “İş Bankasının 2009 yılı kârından TDK’ye 1.2 milyar TL aktarıldığı” şeklinde yer alan bir haberi tekzip eden açıklamada şöyle bir cümle kullanılmış:
“Bu tutar da dâhil edildiğinde, gazetede ileri sürülen “uçuk” rakama yaklaşmak bile söz konusu olmayacaktır.”
Burada “uçuk” kelimesiyle ne kastedilmiştir? Cümleye ve açıklama metninin bütününe baktığımızda kastedilenin “mübalağalı, aşırı, çok yüksek” olduğu anlaşılıyor. Peki, Türkçemizde “uçuk” kelimesinin böyle bir manası var mı? Bunu anlamak için elbette TDK’ye, onun sözlüğüne müracaat ediyoruz. Güncel Türkçe Sözlük kelimeyi aynen şöyle açıklıyor:
uçuk (I) sf. 1. Uçmuş, soluk: “Musikimiz, bizim durgun ruhumuzun, sakin düşüncelerimizin, uçuk benzimizin tercümanıdır.” -A. H. Müftüoğlu. 2. Açık (renk): “Uçuk siyah renkli çarşaf pelerinin önü açık...” -P. Safa. 3. Hafif, belirsiz: “Ruhsar Hanım uçuk bir gülümsemeyle kapıya süzüldü gitti, birkaç saat içinde birkaç yıl daha yaşlanıvermiş kadıncağız.” -A. İlhan. 4. Deli dolu.
Güncel Türkçe Sözlük’ün izahından da anlaşılacağı gibi, “uçuk” kelimesinin "mübalağalı, aşırı, çok yüksek" gibi bir manası yok.
Bu vaziyette akla şu ihtimaller geliyor:
A) TDK başkanı “uçuk” kelimesinin manasını bilmiyor.
B) TDK başkanı biliyor ama Güncel Türkçe Sözlük'te noksanlık var.
Hangisi doğru, bilmiyorum. Fakat her hâlükârda noksanlığın adresi belli: TDK...
3. TDK Başkanının “Şey”i
Aynı açıklamada diğer bir kusurlu cümle şu:
“Bankadaki paranın tamamını alıp harcayalım” diye bir şey asla söz konusu değildir.”
Hemen her ismin yerine kullanılabilen, bu bakımdan mümkün mertebe kaçınılması lazım gelen bir kelime: şey.
TDK’nin tarifiyle, “Madde, eşya, söz, olay, iş, durum vb.nin yerine kullanılan, belirsiz anlamda bir söz.”
TDK başkanına sormak isterim: “Kurduğunuz cümledeki “şey”i belirsiz bir mana için mi kullandınız?”
Cümledeki ifadeye dikkat edersek “şey”in belirsiz bir manayı ifade etme zaruretinden değil çok belli bir mana için kullanıldığı anlaşılıyor: niyet, maksat...
O hâlde bir Türk dili profesörü, üstelik TDK’nin başında olan bir Türkçeci – bir sohbet sırasında falan değil – ülkemizin en büyük ajanslarından birine yazılı beyanat verirken böyle zayıf bir ifadeyi nasıl kullanır? Hele bu açıklama Türkçemizin en güzel ve doğru kullanılması hususunda herkese örnek ve öğretici olması beklenen müessese (TDK) adına yapılıyorsa?..
Türkçemizin bu savruk, tutuk ve başıbozuk hâlinden kurtulması dileğiyle...